Թաներ Աքչամը Երևանում ընթերցողի դատին հանձնեց «Ցեղասպան պետության ակունքները» գիրքը

Հայոց Ցեղասպանության 110-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումների շրջանակում այս օրերին Հայաստանում է թուրք պատմաբան, ցեղասպանագետ Թաներ Աքչամը։

Երևանում տեղի ունեցավ թուրք պատմաբանի «Ցեղասպան պետության ակունքները» գրքի հայերեն տարբերանի շնորհանդեսը։ Մինչև այժմ Հայաստանում ընթերցողին հասանելի էին Աքչամի «Խայտառակ արարք» և «Սպանության հրամաններ» գրքերը, որոնք հրատարակել է Newmag հրատարակչությունը։ Այս անգամ ևս հրատարակիչը Newmag-ն է։ Գրքի շնորհանդեսը կայացավ Newmag հրատարակչության ու Հայկական բարեգործական ընդհանուր միության՝ Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցին ու ցեղասպանագիտությանը նվիրված «Ցեղասպանության շաբաթվա» ընթացքում։ Թուրք պատմաբանի այցը կազմակերպել էր Ex Oriente Հայաստանի արևելագետների միությունը։

Թուրքիան այսօր պատրա՞ստ է ցեղասպանության ճանաչման գործընթացին: Աքչամը պատասխանում է.

«Թուրքերն այժմ կոչ են անում Հայոց ցեղասպանության թեման չօգտագործել հարաբերությունները կարգավորելու բանակցություններում։ Ժխտման քաղաքականությունը շարունակվում է, բայց մենք հոգեբանական հաղթանակ ենք տարել: Թուրքիայում արդեն գիտեն և խոսում են Հայոց ցեղասպանության մասին։

Ես չգիտեմ` արդյոք Թուրքիան կճանաչի՞ Հայոց ցեղասպանությունը, սակայն ես պատրաստ եմ շարունակել անել հնարավոր ամեն ինչ դրա համար։ Մարդկությունն այժմ «մութ ժամանակներ» է ապրում և ականատես է դառնում բարոյական արժեքների փլուզմանը»,- ասաց Թ. Աքչամը։

Ըստ Աքչամի՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը կարելի է փակված համարել, քանի որ այն ընդունել են միջազգային ու գիտական շրջանակներն ու Միացյալ նահագները. 

«Թուրքիան շարունակում է ժխտել Հայոց ցեղասպանությունը, սակայն նախքան ռազմական հեղաշրջումը, քառասունից ավելի վայրերում հարգում էին զոհերի հիշատակը։ Թուրքիայում ավտորիտար ռեժիմ է, բայց երբ այն վերանա, Հայոց ցեղասպանության հարցն ակտիվ կքննարկվի»։

Ինչպե՞ս փլուզվեց Օսմանյան կայսրությունը, ինչպե՞ս դրվեցին Թուրքիայի Հանրապետության հիմքերը, ինչպիսի՞ն էր ծագման ժամանակաշրջանը (1918-1923)։ Այս հարցերին պատասխանելով Աքչամն իր գրքում ցույց է տալիս, որ երկրի ձևավորումը հիմնված է եղել էթնիկ զտումների, ցեղապաշտական գաղափարախոսության և ապարտեիդի վրա։ Հավաքագրելով բազմաթիվ արխիվային փաստաթղթեր և բացառիկ աղբյուրներ՝ Աքչամն իր վերլուծություններով նաև ներկայացնում է իշխանական գաղափարախոսությունն ու պետական քաղաքականությունը։ Հենց դա էր, որ ցավալիորեն պետք է հանգեր էթնիկ զտումների և ցեղասպանության։ 

«Թուրքիայում 1918-1923 թվականներին հաստատվել է ապարտեիդի ռեժիմ, որը գործում է մինչ օրս։ Թուրքիան չի կարող դառնալ ժողովրդավարական պետություն, քանի դեռ քրիստոնյաներին, հրեաներին և քրդերին արգելված է բարձր պաշտոններ զբաղեցնել և աշխատել անվտանգության ուժերում։ Թուրքիայում ապարտեիդի ռեժիմը ամրագրված է իրավական նորմերով, օրենքներով և իրականում հիմնված է եռաստիճան համակարգի վրա՝ թուրքերը վերևում, մուսուլմանները (ոչ թուրք) մեջտեղում և քրիստոնյաները՝ ներքևում»,- ասում է Աքչամը։

Հենց այս թեզերն են հիմք հանդիսացել գիրքը գրելիս։ Եթե թուրքական պետական ու պաշտոնական աղբյուրագիտական հենքը հրամցնում է թուրքական պետության ձևավորված ավանդական պատմությունը, ապա Աքչամն է, որ վիճարկում է այս հիմնահարցը։ Հետո գրում է, որ երկիրը կառուցվել է ոչ թե հավասարության և ժողովրդավարական արժեքների, այլ խտրականության, բռնության և ճնշումների հիմքի վրա։ Այսպիսի պետական քաղաքականությունն ու կառուցվածքն է, որ պետք է վերածվի «ապարտեիդի»՝ ճնշելով ոչ միայն հայերին, այլև քրդերին, ալևիներին և այլ կրոնական ու էթնիկ փոքրամասնություններին ամբողջ հանրապետության գոյության ընթացքում։

«Գիրքը ներկայացնում է հարյուրամյա թուրքական պետության ստեղծման պատմությունն ու ապարտեիդի ռեժիմը։ Ես ասում եմ ու իմ գրքում էլ ցույց եմ տալիս, որ 1918 թվականից սկսած Թուրքիայում ապարտեիդի ռեժիմ է հաստատված։ 74 թվականին ընդունվել է ապարտեիդի մասին կոնվենցիան, որը նման է ցեղասպանության մասին կոնվենցիային։ Այդ կոնվենցիայով, եթե որևէ պետություն իր քաղաքացիների երկրորդ դասի է համարում, դուրս է մղում տարբեր գործընթացներից, կոչվում է ապարտեիդի ռեժիմ»,- ասում է Աքչամը։

Թաներ Աքչամի համար Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության մասին խոսելու հարցը նման է Թուրքիայում ապրող բոլոր փոքրամասնությունների հավասարության հարցին։ Ցեղասպանագետ, նախկին քաղբանտարկյալ Թաներ Աքչամը քաղաքական ապաստան է ստացել Գերմանիայում՝ գիտական կարիերան նվիրելով պատմական ճշմարտության բացահայտմանը։ «Թուրքական ազգայնականությունը և Հայոց ցեղասպանությունը» թեմայով դոկտորական թեզը պաշտպանելուց հետո Աքչամը դարձել է Կլարկ համալսարանի Հայագիտության կենտրոնի ղեկավարը։

Ալմաստ Մուրադյան