«Ես մարգարե չեմ, կա գրականություն, և դրանում կա որոշակի կախարդանք». Վլադիմիր Սորոկին

Օրերս Հայաստանում էր ժամանակակից ռուսական գրականության կոնցեպտուալիզմի և սոցիալական արվեստի ամենաակնառու ներկայացուցիչներից մեկը՝ Վլադիմիր Սորոկինը: Երևանի Կինոյի տանը կայացած հանդիպման ընթացքում Վլադիմիր Սորոկինը ընթերցեց իր նոր «Հեքիաթ» գրքից հատվածներ, պատասխանեց հարցերի և մակագրեց գրքերը։ Միջոցառումը կազմակերպել էր Common Ground գրախանութը։ Սորոկինը տասնմեկ վեպերի, ինչպես նաև մի քանի պատմվածքների, պիեսների և սցենարների հեղինակ է։ Սորոկինի առաջին գրական քայլերը սկիզբ են առնում 1970-ական թվականներից, իսկ գրական մեծ համբավ ձեռք բերեց 1980-ականներին Մոսկվայի անդերգրաունդ նկարիչների և գրողների շրջանում։ 1985 թվականին Սորոկինի վեց պատմվածքների ժողովածուն հրատարակվեց Փարիզի «Ա-Յա» ամսագրում։ Նույն թվականին մյուս վեպն էլ հրատարակվեց «Սինտաքս» (Ֆրանսիա) հրատարակչությունում։ Վլադիմիր Սորոկինը արձակի մեջ կոնցեպտուալիզմի և սոցիալական արվեստի առաջատար ներկայացուցիչ է։ Նրա ստեղծագործությունների շուրջ քննարկումները հասարակական մեծ արձագանք ունեն։ Գրական ոճն էլ խիստ բազմազան է: 1990-ականներին Սորոկինի  պատմվածքների ժողովածուն ընդգրկվեց Բուքերյան մրցանակի կարճ ցուցակում: «Չորսի սրտերը» ձեռագիրը ներկայացվեց Բուքերյան մրցանակի և ընդգրկվեց կարճ ցուցակում: Իսկ 2005 թվականին Ռուսաստանի Մեծ թատրոնում տեղի ունեցավ Լեոնիդ Դեսյատնիկովի «Ռոզենտալի երեխաները» օպերայի համաշխարհային պրեմիերան՝ Վլադիմիր Սորոկինի լիբրետոյով։ Վլադիմիր Սորոկինի գրքերը թարգմանվել են տասնյակ լեզուներով, այդ թվում՝ անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, հոլանդերեն, ֆիններեն, շվեդերեն, իտալերեն, լեհերեն, ճապոներեն և կորեերեն։ Արևմուտքում նրա վեպերը հրատարակվել են այնպիսի խոշոր հրատարակչությունների կողմից, ինչպիսիք են Gallimard-ը, Fischer-ը, DuMont-ը, BV Berlin-ը, Haffman-ը և Verlag Der Autoren-ը:

«Սորոկինի արձակի սարսափելի և գրավիչ հատկությունը նրա  մարգարեական ուժն է։ Ինչպե՞ս էին նրանք ծաղրում «Օպրիչնիկի օրը» գրքի չափազանցությունները 2006 թվականի խաղաղ օրերին։ Եվ հետո դա սկսեց իրականություն դառնալ... Կայուն պետական ​​կառույցների փլուզումը, խորհրդային անցյալին վերադարձը, այլախոհների գրաքննությունն ու հետապնդումները, պատերազմը՝ քաղաքացիական, գլոբալ, միջուկային (Սորոկինը տեղ գտավ բոլոր ձևերի համար)՝ նկարագրվում են այնպիսի վիրաբուժական ճշգրտությամբ և մանրամասնությամբ, որ դա անհանգստացնող է դառնում։ Գրողը շփոթված ձեռքերը վեր է նետում. նա չի փորձում ոչինչ կանխատեսել. դա պարզապես տեղի է ունենում։ Ինչն այն դարձնում է ավելի սարսափելի։ Բայց եկեք դրան նայենք այլ կերպ։ Սորոկինը ոչ միայն կանխատեսում է իրականությունը, այլև փորձում է կախարդել այն իր՝ կեղծ խոսքի անհեթեթությամբ, որը հիշեցնում է մի կախարդական ծես»,- լրագրող, կինոքննադատ Անտոն Դոլինը Սորոկինի մասին:

Հետաքրքիր է, որ Սորոկինին հաճախ վերագրում են մարգարեական տեսլականները՝ իր դիստոպիաների և 2010-ականների և 2020-ականների ռուսական իրականության միջև ակնառու նմանությունների պատճառով։ Սա հատկապես վերաբերում է նրա «Օպրիչնիկի օրը» վեպին, որը հրատարակվել է 2006 թվականին: Վեպում Ռուսաստանը կրկին մեկուսացված է Արևմուտքից, գաղափարախոսությունը սնուցվում է ուղղափառ ազգայնական կլիշեներով, պետությունը բարձրացնում է վարագույր և ցուցադրաբար թեքվում դեպի Չինաստան։ Ի՞նչ է ասում այս «մարգարեությունների» մասին Սորոկինը:

«Ես անկեղծորեն խոստովանում եմ՝ ես մարգարե չեմ։ Գրականության մեջ գիտակցված մարգարեությունը անվավեր է։ Եթե ինչ-որ բան համընկնում է իրականության հետ, դա ինտուիցիա է։ Ես մարգարեական երազներ չեմ տեսնում։ Կա գրականություն, և դրանում կա որոշակի կախարդանք։ Դա պարզապես թղթի վրա տառեր չեն. այնտեղ կա ինչ-որ այլ բան։ Ճիշտ այնպես, ինչպես տիեզերքում կա մութ նյութը։ Ոչ ոք չգիտի, թե դա ինչ է, բայց դրա ձգողականությունը զգացվում է բոլոր մոլորակների կողմից։ Նույնն է նաև գրականության դեպքում։ Այն ազդում է մեզ վրա, բայց ոչ անմիջականորեն, այլ իր թաքնված ձգողականության միջոցով։ Եվ այն օգնում է մեզ գոյատևել։ Այն օգնում է մեզ հիշել, թե ովքեր ենք մենք, որտեղից ենք գալիս և ուր ենք գնում»,- Վլադիմիր Սորոկին:

Վլադիմիր Սորոկինն այժմ ապրում է Բեռլինում: Երևանյան գրքի շնորհանդեսին էլ նախորդել է  շնորհանդեսը Բեռլինի պատմական Իմմանուելկիրխեում: Հետապոկալիպտիկ նոր նովելի՝ «Հեքիաթ»-ի գլխավոր հերոսը դեռահաս Իվանն է, որն ապրում է միջուկային աղետից հետո մի աշխարհում, որտեղ քաղաքները ավերվում են, իսկ մարդիկ ապրում են խարխուլ բնակավայրերում։ Դաժան և ավերիչ պատերազմներից մնացած միակ մնացորդները զինվորների գերեզմանատներն են, որոնցից խաչերը օգնում են տաքացնել տները և պաշտպանել ցրտից։ Աղբավայրում՝ գոյատևման միակ վայրում, Իվանը գտնում է կախարդական առարկա և մտնում է թաքնված քարանձավ, որտեղ հանդիպում է ֆանտաստիկ եռագլուխ արարածի, որոնցից յուրաքանչյուրը ներկայացնում է դասականներ Լ. Ն. Տոլստոյին, Ֆ. Մ. Դոստոևսկուն և Ա. Պ. Չեխովին: Դրանք օգնում են Իվանին հաղթահարել փորձությունները՝ իրականացնելու իր ցանկությունը՝ վերադառնալ իր ընտանիքի մոտ:

«Նրանք մեր մեծագույն պատմողներն ու համաշխարհային ապրանքանիշներն են։ Նրանք համաշխարհային մշակույթի մաս են կազմում, մենք կարող ենք հույս դնել նրանց վրա, նրանք կանգնած են ռուսերեն գրող յուրաքանչյուր գրողի թիկունքում: Շատ կարևոր է, արդյոք թարգմանվու՞մ են գրողների գրքերը: Եթե ոչ, ապա դա տարածաշրջանային հարց է: Ամբողջ աշխարհը գիտի այս երեք անունները: Թատերական աշխարհը չի կարող առանց Չեխովի: Նրանք ամենաշատ թարգմանվածներն են աշխարհի բոլոր լեզուներով: Պուշկինն ավելի դժվար է, իհարկե: Ի վերջո, դա պոեզիա է: Ես ընդհանրապես չեմ հասկանում, թե ինչպես կարելի է թարգմանել պոեզիա: Որովհետև դա նման է երաժշտություն թարգմանելուն: Դա աբսուրդ է»,- Վլադիմիր Սորոկին:

Լրագրող և «Զիմին» հիմնադրամի աշխատակից Ալեքսանդրա Լիվերգանտը, որն այժմ ապրում է Երևանում, ևս սպասում էր Սորոկինի այցին ու երևանյան շնորհանդեսին, որից հետո շատ պատասխաններ է գտել:

«Երբ Սորոկինը խոսում էր այն մասին, թե ինչպես է հասունանում իր նոր վեպը՝ ինչպես սագը, որին պոկում են, կախում պարանոցից և սպասում, որ այն ընկնի, որպեսզի սկսեն եփել, ես հիշեցի իմ սիրելի գրքերը՝ «Նորմա», «Մարինայի երեսուներորդ սերը»: Եվ ես կարծում էի, որ նման աշխարհը պետք է հասունանար իմ գլխում։ Եթե գրականությունը չլիներ, ընդհանրապես արվեստը, որն ունի այլ աշխարհներ իր սահմաններից դուրս, չգիտեմ, թե ինչպես կապրեինք, հատկապես հիմա»,- ասում է Ալեքսանդրա Լիվերգանտը:

Ալեքսանդր Գենիսի գրախոսությունը Վլադիմիր Սորոկինի նոր «Հեքիաթ» վեպի մասին․

«Լավ գրողը դժկամությամբ է բաժանվում իր ստեղծած աշխարհից, իսկ վատ գրողը՝ ավելի շատ։ Սորոկինի ստեղծագործությունների մշտական ​​ընթերցողը լավ ծանոթ է նրա տիեզերքին։ Տարիներ շարունակ ապրելով ապագայում՝ գրողը այն այնքան մանրակրկիտ և վառ է նկարագրում, որ ապագան դառնում է ներկա և լուծվում դրա մեջ։

Ահա այստեղ է, որ ընթերցողը սկսում է զգալ այն, ինչ Սորոկինն ամենալավն է անում՝ խոսելով ուրիշի ձայնով։ Նա այս տեխնիկան օգտագործում է ոչ թե ռուս դասականներին ծաղրելու, այլև դրանց խորությունը բացահայտելու, ոճական հիմքերը բացահայտելու և նրանց բարոյական դասը լուսավորելու համար»:

Հ.գ. Հարցին արհեստական ​​բանականությունը կարո՞ղ է սկսել ավելի լավ գրել, քան գրողները, Վլադիմիր Սորոկինը պատասխանեց՝

«Արհեստական ​​բանականությունը վաղուց կարողանում է շախմատ խաղալ շատ ավելի լավ, քան մարդիկ: Եվ ոչ մեկին դա ընդհանրապես չի հետաքրքրում: Շախմատիստները դեռ այստեղ են, և մարդիկ շարունակում են ուղիղ եթերում դիտել առաջնություններ: Որովհետև, դա լավ է, դա հետաքրքիր է»:

Ալմաստ Մուրադյան