Մարիս Չակլայս․ Բանաստեղծություններ (արխիվ)

Փոքրիկ Հեքիաթ

Սա պատահել է մի երկրում,

որի դարպասները փակ են իմ առաջ,

որի բանալիները ես կորցրել եմ

Մանկություն կոչվող ճանապարհին։

Իմ մանկությունն ուներ իր հեքիաթը,

բոլոր մանկությունների նման,

և ինչպես բոլոր հեքիաթները,

իմ հեքիաթն էլ ուներ թագուհի։

Մեծահասակի պես չէր խոսում մեզ հետ․

մեզ հետ խոսում էր միայն մեր լեզվով

և երգում էր մեր երգերը։

Իսկ երբ փողոցից ազդանշան էին տալիս․

«Հարգելի դերասանուհուն մեքենա ենք հրավիրում»

կառչում էինք մորաքույր թագուհու շորից

և արտասվում էինք։

Եվ երբ հեռացավ ձմեռը դաժան

և լուսամուտի ապակիները

մնացին առանց սառցե զարդերի,

դուրս եկանք փողոց

և անվերջանալի «կռիվ-կռիվը»-ը վերսկսեցինք։

Այս ամենը վաղուց էր։

Եվ այն հեքիաթները, որոնց հավատում եմ հիմա,

մի քիչ ուրիշ են։

Դե, էլ ինչո՞ւ եմ պատմում այս ամենը –

անցյալը երբեմն երեխայի պես

կառչում է շորիցդ ու արտասվում է

և չես իմանում ինչ անես հետը․․․

Տոն

Երբ ծիլը տաք ու քաղցր շարժումնով

ծակեց հատիկը, միացավ հողին

իսկական տոն էր։

Մնացածը, ինչ եղել է հետո՝

շատ քիչ անձրևը,

շատ քիչ արևը

դա արդեն ուիշ բան էր։

Բայց այն ժամանակ իսկական տոն էր։

Երբ ձեռքը ռետին ձենոցը հագած

պորտալարը կտրեց հմտորեն

մանկան առաջին ճիչ ու կանչի մեջ

չլսվեց հոգնած ձայնը բժշկի –

«հաջող վերջացավ»

և դա էլ տոն էր։

Մնացածը, ինչ եղել է հետո,

անչափ հոգսերը, չարչարանքները,

դա արդեն ուրիշ բան էր,

բայց դե այդ օրը իսկական տոն էր։

Երբ ցնծությունը հազարալեզու

բարձրանում է վեր կապվում ամպերին,

թռչուններին և արձագանքներին,

դա նույնպես տոն է։

Մենք անվանում են դրան «երգի տոն»,

բայց այն տոնն է միշտ կենդանի հոգու,

ինքնահարգանքի ու գիտակցության։

Մի քանի օրից

այս մարդիկ նորից կվերադառնան

գրասենյակի գրքերին իրենց,

մեքենաներին հնձող ու ցանող,

իրենց կյանքերին ճշմարիտ կամ ծուռ,

բայց այսօր տոն է։

Սրբազան տոն է։

Վերադարձ, անընդհատ վերադարձ

Հանիր մատանիներդ, եթե ոչ

կկորցնես դրանք և տուր ինձ

տաք, փոքրիկ ափդ և շրջենք

ակացիապատ մարգագետնով, և ժամանակը

սերմերով մեկտեղ կհոսի ներքև,

ներքև դեպի ծով,

դեպի ետ, դեպ ետ։

Ետ – դեպի ծով է անձրևը դառնում,

արևը երկնի իրա առաստաղը,

ակացիան դեպի հող է ետ դառնում,

մարդը մանկության նեղ դռան միջով

                               և մարդկանց միջով

                               ամբոխի միջով

վերադառնում է դեպի մանկություն

                իր ու մարդկության՝

նա ետ է դառնում։

Պարզվում է, որ ես քեզ սիրել եմ դեռ դարեր առաջ։

Իսկ հիմա առդեն ես դառնում եմ տուն,

ես դառնում եմ ետ։

Իսկ էլ հարազատ, դա սև-սպիտակ

մի հին նկար է՝ ազնիվ,

բարյացակամ աշնան թույլ արև,

մայրս, մազերին ճերմակ ժապավեն,

հայրս հոգնած, բայց երիտասարդ, աշխույժ աչքերով,

աղյուսաշեն տան սև ֆոնի վրա,

ես ինքս ճերմակ-ճերմակ շապիկով

քառասուն և մեկ թվի սև ֆոնին՝

երկրորդ ամառվա և երկրորդ կյանքի։

Բայց սա սկիզբ է։ Ինչքան խորանում,

այնքան ավելի կենդանանում է

                ամեն ինչ իմ մեջ։

Եվ ահա պապս՝ ծեացած դերձակ,

արագ վերցնելով աղվի եղանը, ասում է տատիս․

գնում եմ ես սև հարյուրակի դեմ,

սև հազարյակի և սև միլիոնի։

Գնում են մարդիկ, և ճամփաները, արահետները,

սպասում են ու կանչում են նրանց։

Վերադառնում եմ

դեպի անտառներ, հերկաբացատներ,

մանրածառուտ ու անտառահատման տեղերը, որտեղ

ծեր անտառապահը պատառոտվել է 12 արջի

և էլ ուժ չունի տասներեքերորդին պատառոտելու,

ետ, ետ, դեպի ետ։

Ու հիմա արդեն հասկանում եմ ես ձկներին բոլոր,

ես հասկանում եմ ջրախոտերին,

ավազին ծովի

և խճավազին,

ծագումը քարի,

քամու իմաստը

և բնությունն եմ հասկանում արդեն։

Վերադարձ, անընդհատ վերադարձ։

Համլետ – 69

Մի քիչ ալարկոտ ու անկարգ մի քիչ,

մի քիչ կենսունակ ու առաջադեմ,

մի քիչ ենք խոսում, քիչ մորուք թողնում –

Դա այդպես, քչփորում ենք օմլեթներ։

Չնայած վաղուց, արդեն մեզ հետ է,

մեզ հետ հիմար է խաղում Համլետը։

Ծիծաղելի հարց։ Ո՞նց պատասխանել

ինչ հհիմարություն ճ լինել-չլինել,

                               երբ արդեն պարզ է,

                               իհարկե – լինել։

Ուրեմն խմենք եթե այդպես է,

գինին կոկորդով թող ներքև գնա

ու երբ դատարկվի լրիվ բաժակդ

այն, որ բռնել ես ձեռքումդ հիմա,

կդառնա հենց քո սեփական գանգը․․․

տարարամ, տարարամ,

իե, իե։

Ադամ

Գնա ու հիմա քո դրախտի մեջ

տխրիր, ձանձրացիր,

թեև հենց ինքդ, մեծդ աստվածդ

մեզ վտարեցիր։

Ու իմացիր, որ այնքան էլ վատ չէ

եդեմից հետո՝ մաքրած ու խուզած

պառկել չոր հողին

գլուխդ լրիվ պաղ ջրում սուզած։

Կկվին լսելը վատ չէ այնքան էլ,

թող դուրս տա դատարկ, լռել չեմ խնդրի,

այնքան բլբլա ու խոսի այնքան,

մինչև շփոթվի ու ձայնը կտրի։

Իմաստուններին լսում եմ սիրով,

հիմարին էլ եմ լսում անկասկած․

և պատվիրան եմ մշակել մի նոր՝

ծեծելը լավ է, քան լինել ծեծված։

Մեղուն թռչում է ուղղաթիռի պես,

արևն հագել է իր դեղին շորը,

․․․կարծես եկել եմ սեփական այգուց

ուր անցկացրել եմ կիրակի օրը։

Հայաստանը անցորդին

Խմիր աղբյուրից, անցորդ,

բայց հիշիր,

որդուս շուրթերն են, որ խմում ես,

զո՞վ են,

ինչ արած՝

գիշերն երկար էր գետնատակ ճամփով։

Իսկ երբ բարձրանաս ավելի վերև,

կտեսնես այնտեղ

մեկ ուրիշ աղբյուր։

Խմիր աղբյուրից, ացորդ,

բայց հիշիր,

որ իմ թոռների շուրթերն ես խմում․

սպանված, մեռած խեղճ թոռնիկներիս,

սա՞ռն են,

ինչ արած․

չէ՞ որ բոբիկ էին ոտքերը նրանց,

ու արև չկար, որ շոյեր նրանց,

ու հանգած էին աչքերը նրանց։

Երբ որ բարձրանաս գագաթը սարի,

կտեսնես այնտեղ մեկ ուրիշ աղբյուր։

Այն ցավն է, վիշտն է իմ ժողովրդի,

չխմես հանկարծ,

իսկ եթե խմես այդ ցավ-աղբյուրից,

դու քար կդառնաս․․․

Թարգմ․ Հովհաննես Գրիգորյանը

«Գարուն», 1970, N 2