Արթուր Անդրանիկեան. Գրաւումը հոգեւոր տարածութեան

                     Գրաւումը հոգեւոր տարածութեան*

Նիկողոս Սարաֆեանի /1902-1972/ <<Անջրպետի մը գրաւումը>> /Փարիզ, 1928/ ժողովածուն՝ բանաստեղծի երախայրիքը այն հոգեւոր իրականութեան ծնունդն է որը ժամանակի իրողութիւններով եւ Սարաֆեանի անձնային-բանաստեղծական հոգեվիճակներով պէտք է ինքնահաստատումի ձգտող /Սփիւռքն ինքնահաստատման վայր ընտրող/ բանաստեղծին մղէր նոր արժեւորումների ու յայտնաբերումների՝ յատկապէս այդ դժուարագոյն ժամանակներում, թէ անհատի եւ թէ գրականութեան համար:

Նախ անհատի խնդիրը. այն ի սկզբանէ ինքնապահովութիւն է ենթադրում, յետոյ է միայն խնդրայարոյց դառնում <<արմատ նետելու>> յոյժ էական գոյավիճակը մնացեալ դրսեւորումներով: Ոգու լիարիւն կորովով է շարժւում կեանքն ընդհանրապէս, որքան էլ անորոշութեամբ է անհատը՝ /ժողովուրդը/ մտացիր՝ վերապրելով անյաղթահարելի կամ տակաւին չյաղթահարուած անցեալը. <<Եւ դեռ անորոշ Գալիքին միջեւ>>: Կեանք /անցեալ-ներկայ՝ միախառնումի արգասիք/ -գնացքի նոյնացմամբ, եւ միեւնոյն ժամանակ, այն վերապրող-վիճակակրի առկայութեամբ է անհրաժեշտւում գոյութիւնը կենսունակութիւն սերմանող ուժի՝ <<առաջնորդ ոգու>> որի ներկայանալիութիւնը թող որ ժամանակաւորապէս  անապրելի լինի, բայց

Բազուկը, որ զիս

Սեղմած կը տանի,

Շարժումով մը խիստ

Կը քաշէ արագ

Լաթը սեղանին՝

Հողերու տակէն,

Ուր գըլորելէն

Տուներ կը թափին...

-------------------------------------------------------------

*Յառաջաբանը որոշ յապաւումներով տպագրուել է Փարիզի <<Յառաջ>> օրաթերթում /2003, 7դեկտ./

 

Յիշողութեան կորուստ ամենեւին չապրելով է անցեալը իր զօրութեամբ դրսեւորւում, այն անցեալը, որ այլոց  համար միայն ողբի եւ մղձաւանջի անապրելի, անժառանգելի խորհուրդ ունի՝ դրանով իսկ ցեղի երբեմնի նկարագրին անյարիր: Այն պահպանելու համար հոգածութիւն է անհրաժեշտ, քանզի անխաթար վիճակը միշտ էլ անկարելի պէտք է լինի, որ ինքնահոսի չմատնուի, անդարձօրէն չհոսի պատմութիւնը, ճիւղաւորուելով եւ անյայտանալով մահուան գետահունի մէջ, յետագայ ընթացքը միայն իրականութեան գիտակցմամբ է արժեւորւում:

 

Գետակը կ՛անհետի

Վերելակ մ՛յանկարծ

Ու վերելակին

Վիժումէն ծակած

Սիրտըս. Իր ետին

Դուռ մը, դուռէն դուրս...

 

Կորստեան մատնուելու մտավախութիւնը անցեալի, պատմութեան անվերադարձ եւ ցաւալի կորուստ է միայն: Կայ այդ զգայնութեան անպատեհութիւնը, բայց կայ նաեւ պատմութիւնն իբրեւ հզօր նեցուկ՝ մարդկային տագնապների հանգոյց.

 

Դառնութեան մը հետ

Գանձ մը կը խօսի...

 

<<Մարդատեաց հոգու>> եւ <<աղքատ ճամբորդի>> գոյավիճակների նոյնացման առասպելը չի շարունակւում հոգեբանութիւն դառնալու աստիճան, չի ներառում իր մէջ քաղաքն իբրեւ նոր իրականութիւն ընկալող անհատին, քանզի ճակատագրական շրջադարձ է տեղի ունեցել, եւ սկզբնաւորման խնդիրն  էականօրէն է նախորոշելու յետագայ ընթացքը անհատի /ժողովուրդի/, որքան էլ առկայ-խնդրական լինի, եւ դեռ անորոշ  գալիքից սպասուող մտատանջ գիտակցումը, որքան էլ իրարամերժ լինեն զարգացումները՝ իրականութիւնը մերկացնող-զգեստաւորող:

Զգալաբար թէ անզգալաբար, ժողովածուի առաջին իսկ տողերից /<<Ոչ ուժ է, ոչ ախտ մարդատեաց հոգիս>> մինչեւ վերջինը /<<կրծելէն, ծամելէն հացի տեղ իմ հոգիս,/ Կ՛անցնեմ, կը խաբեմ իմ քաղցերս բոլոր,>>,  անընդհատուն ճանապարհի սկզբի աւետման ականատեսն ենք դառնում, ինչ որ տեղ իւրացնողը, շարունակողն այդ ճանապարհի, այլ բառով՝ ոգեկիրն ու ոգեկիցը: Ընդհանրապէս Հայոց համար դարձակետային այս ժամանակաշրջանը անհատի հոգեւոր վերապրում-հոգեվիճակներից առաջադրել է անհատի պատմութիւն-ժողովրդի կենսապատում միաձուլուածքը: Սփիւռքն իբրեւ հոգեվիճակ եւ ճակատագիր ապրելն իսկ ենթադրում էր խորապէս գիտակցել-ստանձնել՝ <<Զոհողութիւն մըն է Հայ ըլլալը>> իմաստութեան իւրակերտուած պատասխանատուութիւնը: Մանաւանդ, որ կամայ-ակամայ, սթափեցուցիչ էր յետադարձ հայեացքի գիտակցման էականութիւնը: Հայեացք, որ տակաւին անդրադարձնում էր Մեծ Եղեռնի /ոչ այնքան հեռաւոր/ իրականութեան մահուան տեսիլները, բայց այս ամէնը անճիչ դիտարկումներով, ոչ նկարագրական սեւեռումներով էր առարկայացնում ճանապարհի շարունակուող ընթացքը գիտակցող <<համբերող-խոհեմ>>ի մտապատկերներում.

 

Գէշ օրեր, անձրեւներ, դիակներ հողազերծ...

Ծփալէն ու լալէն, խորհուրդի մը գերի,

Ես կ՛երթամ Նոյին պէս, որ աշխարհ մը փրկեց:

 

<<Աշխարհ մը փրկելու>> յղումը ամենեւին պատահական չէ, եւ սոսկական, չտիրապետուած ընթերցումով անկարելի է մասնայատկել այս իմաստալից տողի ընդհանրացուած նշանակութիւնը՝ միտք բանին: Այնքան էլ անընկալելի չէ Նոյի եւ բանաստեղծի գրեթէ արտայայտչական նոյնացումը: Խնդրայարոյցը՝ <<հետապնդուած գործողութեամբ մը>> /Յ.Օշական/ Արեւմտահայաստանի փրկութեան, աւելի ճշգրիտ՝ վերընձիւղման արծարծումն է՝ որոշապէս տեղակայուն Սփիւռք – հանգրուանի պայմաններում. <<Խորհուրդի մը գերի>>ի առարկայացումը բնաւ չշահարկելով, չյիշելով անհող եւ տեսլային – գաղափարապաշտ, եթէ չասենք՝ ամպագորգոռ կարգախօսներ:

Մեծ Եղեռնի յարուցած պատճառահետեւանքային իմացաբանութիւնն է Սարաֆեանի համար կարեւորելի, թէ սկզբնական /համադրական/ շրջանում, եւ թէ աշխարհընկալման /գրողական իմաստայնացման/ յետագայ տարիներին, երբ վստահօրէն պէտք է եզրայանգէր. <<Փիւնիկէն աւելի փիւնիկ է Հայը>>: Սա ոչ միայն համոզմունք, այլեւ ջատագովում էր ըստ այդմ՝ ազգային ողբերգութեանն անուժահատ դիմակայելու /ոչ <<վերապրեցնելու>>/ ճիգ եւ յանդուգն նկրտում: Մինչդեռ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԻՒՆԸ  ծառայեցւում էր /թէ Հայաստանում եւ թէ Սփիւռքում/ գրողական փառասիրութիւններին յագուրդ տալուն, որոշակի գաղափարական ուղղուածութեան ընդհանրացումների:

Ըսկսաւ կեանք մը ծայրէն ու հէքիաթ մը խորունկ:

Այնպիսի տպաւորութիւն,- աւելի ճիշտ զգացողութիւն ունենք, որ կեանքի եւ հէքիաթի ընդմէջ ծաւալուող իրադարձային հոգեպոռթկումների սարաֆեանական  <<շրջանը>> սկսւում եւ շարունակւում է Սփիւռքի գիտակցմամբ ապրող ոչ միայն բանաստեղծի, այլեւ մարդու համար այն պահից, երբ նրա զգացողութիւնները <<հոգի կու տան յուշերուս>> ըմբռման հետ համընթաց կարեւորւում են, ընդունում ուրոյն դիմագիծ ու յետագայ կեանքի ընթացք ուղենշում: Ասել է թէ սփիւռքեան ոդիսականը,- յամենայն դէպս, այն ինչ Սարաֆեանի համար <<ընկալելի>> է եղել եւ էականօրէն ապրեցնող,- կեանքի կոչել չափազանց կարճ ժամանակում եւ այն տարածութեան մէջ, ուր իր,- ու ընդհանրապէս հայութեան,- յայտնուելու հանգամանքները այնքան էլ որոշարկուած չէր, նոյնիսկ իրադարձութիւնների ընթացքի ողջ տրամաբանութիւնը՝ անկումներով եւ յարաբերական վերելքներով անսպասելի: Ահա թէ ինչու, եւ էական է, պէտք է շեշտադրել, որ Ն.Սարաֆեանի <<Անջրպետի մը գրաւումը>> բանաստեղծութիւնները  ժողովածուն իրաւամբ համարում ենք սփիւռքեան գրականութեան առաջին հոգեբանօրէն պատճառաբանուած յայտագիրը: Միջանկեալ նշենք, որ զանց ենք առնում Լ.-Զ. Սիւրմէլեանի <<Լոյս զուարթ>> ժողովածուն /1925/ եւ մնացեալ մի շարք ժողովածուներ, որոնք իրականում արեւմտահայ գրական-մտածողական ակօսներից էին փրցուած եւ հիմնականում թէքէեանական ակունքների պարզ կապկումներ էին: Այս նկատառումը ամենեւին չի վերաբերում արձակ պատումներին, որոնք այդ իսկ տարիներին,- 20-ական թուականների վերջերին,- արդէն հրատարակուել էին եւ սփիւռքեան գոյավիճակի նորակազմաւոր ընթացքն ու էութիւնն էին ներկայացնում: Բոլորովին այլ է եւ խնդրայարոյց բանաստեղծական աշխարհի իրականութիւնը՝ մէկ այլ իրականութիւնից դիտուած եւ հոգեբանօրէն խորազնին դիտարկուած: Եւ միայն անհատի,- բանաստեղծի,- ներգործուն <<ուժն>> ու միջավայրին դիմակայելու կարողականութիւնը, ձգտումներն  իրերի, երեւոյթների աշխարհը ներթափանցող խոհականութեամբ չէ որ անցեալը ներկայից որոշակիօրէն անջրպետում է, <<դարձնում>> մի իրաւիճակի լիիրաւ տէրը, որտեղ այլ խոսքով՝ ինքը ենթակայ է իր իսկ ներքին փլուզումների ականատեսը լինելու դատապարտուած: Այնքանով որքանով պարտ ու պատրաստ է իր իմացականութեամբ՝ անցեալը վերապրելու եւ ներկան արժեւորելու.

Վերակազմել եմ իմ հոգիս, որ տենդերու մէջ լքուած...

Այս <<հպանցիկ>> նկատառումով է Սարաֆեանը ոչ աւել ոչ նուազ <<Չարչարանքին ու կեանքին հարուածներուն դէմ>> յանդիման <<սմքած մնալու>> իրողութիւնից չի խուսափում, այլ <<յուշերու անդունդին>> մէջ խորասուզուելու,- բայց ոչ նրանցով ապրելու,- գայթակղումով է տարւում: Այս հանգամանքը նաեւ դարձակէտային նրա ողջ բանաստեղծական նկարագրի համար, որոշակիօրէն արեւմտահայ իրականութեան մտայնութիւնները նոր՝ սփիւռքեան իրականութիւնից զատորոշող-անջրպետող: Եւ <<կ՛արթննայ մէջս ճամբաներու կարօտը>> սոսկ կարօտի՝ վերապրելու ի խնդիր չէ, որ ներկայ ժամանակի իր պատկերացումների մէջ երեւութականացել է, այլ վերապրելու <<պայմաններն>> է նորովի կեանքի կոչելու յայտ <<ներկայացրել>>: Իսկ ազգային մտածողութիւնն ու մտահոգութիւնները այսպէս թէ այնպէս նրա դիտողունակութեան տեսածիրում միշտ առկայ էին, այդ իսկ տարիներից, երբ Սփիւռքի լինելութեամբ զտարիւնաբար ապրելը ոգեկան կորով ունենալու եւ այն դրսեւորելու ապացոյց էր Ն.Սարաֆեանի համար առաւելս եւս մտածողութեան վերածուած կենսակերպ:

Սա այն ժամանակաշրջանն էր, երբ ազգային եւ միջազգային խնդիրների շուրջ բանավէճի ժամանակ Սարաֆեանը ահազանգի պէս հնչեցնում էր <<Փախաւ, սահեցաւ մեր հայրենիքը մեր ոտքերուն տակէն,  ծովին տալով մեզ: Բայց լաւագոյն առիթն է այս՝ լողալ սորվելու համար: Մեզի կը մնայ սուզուիլ՝ առանց երկար բարակ չափելու, առանց վախի>>1:

Աշխարհաճանաչողութիւն էր առաջադրում Սարաֆեանը /որքան էլ հանդիպէր գաղափարական-մտածողական հակազդեցութեանց/, անընկրկելի քայլերով, թօթափած աւարների եւ աւերների սրտամաշ եւ օրինակուած ազգային հոգեբանութիւնը՝ <<խարիսխ նետելու>> չափազանց անհրաժեշտ եւ ժամանակապահանջ հիմնաւորումներով: Բայց գուցէ ունկնդրումը որոշակի դժուարութիւններ էր յարուցանում, եւ պատեհ ժամանակը չէր խնդրի բարձրաձայնման: Այսուհանդերձ. <<Եւ ներկայ է անոնց /նկատի ունի տարագրուած հայութիւնը, Ա.Ա./ կողքին մեր անցեալ ողբերգութիւնը, ներկայ դժբախտութեան /իմա՝ այլախօսութեան, Ա.Ա./ հետ: Բայց ներկայ է իրական, յուզիչ գեղեցկութիւնը մեր ողբերգութեան>>: Ինչպիսի լայնահուն եւ ապրեցնող հաւատ՝ այդ եւ տեւապէս շարունակուող յետագայ տարիներին եղած ազգային անլիարժէքութեան համեմատութեամբ, որ կարծես միտում էր անզօրութեան գաղափարաբանութիւն դառնալ՝ քրիստոնէական հնազանդութեան <<օժանդակութեամբ>> մանաւանդ, այլադաւութեամբ շրջափակուած հայահոծ գաղթավայրերում:

Անշուշտ, անսահմանելի, անպարագծելի են <<գեղեցկութեան>> եւ <<ողբերգութեան>>սահմանները, եւ միայն վերին կամօք ու ոգեկոչեալ յայտնատեսութեամբ ապրողներին է վերապահուած հաղորդուել, դրանց հաղորդակից դարձնել այլոց: Եւ այն, ինչ Սարաֆեանի պատգամ – ցանկութիւնն է, դուրս է իր ԵՍ-ի գիտակցութեան եւ զգայնութեան

---------------------------------------------------

1 <<Զուարթնոց>> ամս. <<Ազգայինն ու միջազգայինը օրինականութեան մէջ>>, Փարիզ, 1929, թիւ 2, էջ 72: Տես նաեւ մե հրատարակուած <<Տեսարանները, մարդիկ եւ ես>> ժողովածուն, /Երեւան, 1994, էջ 19-23/:

տիրոյթներից... Անհատ եւ ժողովուրդ, արդեօք /Հայի գոյակերտուածքի պարագային/ մասնաւորապէս ՅԱՌՆՈՒՄԸ որպէս գերխնդիր չի՞ պատկերանում նրանց՝ առասպելի արարման ժամանակներից, մարդկային առասպելի, այն, ինչ Սարաֆեանի համար առարկայացել է չափազանց կանուխ, մահուան ուրուապատկեր-գոյութիւնը մի նոր մահով ի չիք դարձնելու պարագային, տեսնելով յարատեւութեան, ասել է թէ անմահութիւն սերմանելու ճանապարհը.

 

Մեռնիլ առանց մահի, տարուիլ անկէ ողջ, ամբողջ.

Կամարներու տակ վայրագ շթաքարի  ու բոցի,

Քարայրի մէջ զմռսուած ծառերու պէս  լուսաշող,

Բիւրեղանալ, քարանալ, անմահանալ ուզեցի:

 

Հոգու զօրութեանը ապաւինելը նոյնպէս փրկաբեր է կեանքի ողջ ընթացքը /մարդկային անհաստատութիւնը/ յաղթահարածի համար: Եւ միթէ՞ կեանքը ընթացքիկ անմահութիւն չէ. <<Եւ արդ քո է ընձեռեալ կեանս հոգւով մեռելոյս...>> /Գր. Նարեկացի, <<Մատեան Ողբերգութեան>> Ե.դ./: Նարեկացիական պոռթկումի եւ Սարաֆեանի՝ ինչ-որ տեղ ստացական փորձառութեան միջեւ, անշուշտ, յարաբերուող եզրերի առկայութիւնն ընդգծուն է: Աւելին. ինչ հաւատք: <<Ինծի կը թուի որ շատ երկար պիտի ապրիմ դեռ քանի որ մեռած եմ արդէն: Ինծի կը թուի որ անհունօրէն հեռու եմ մահէն ու ասիկա կը նշանակէ որ մէջս ունիմ զայն: Ես շինուած եմ անոր շուրջ: Ինծի հետ կը մեծնայ ան, բայց շատ հաւանական չէ որ ինծի հետ կորսուի: Իմ մահս կեանքս է: Իմ վախս մահուան մահէն կը ծնէր միայն...>>2: Բայց միեւնոյն ժամանակ. <<Ստեղծումին եւ մահուան հետ իմ հոգիս կը քալէ>>: Կեանքի՝

իբրեւ բովանդակ գոյապայքարի սկզբունքայնութեամբ ապրողն ինքնին պէտք է գիտակցումն ունենայ, որ ստեղծուելիք յարաբերական <<անվրդով>> պայմաններն են  միայն /որոնք՝ որպէս այդպիսին, չկան/ նպաստաբեր լինելու,

-----------------------------------------------------

2 ԿԱՄ /հանդէս վերլուծական/, 1986, թիւ 3-4, էջ 119:

 

 

եւ որ ըստ ամենայնի՝ ստեղծումը, յաջորդելով <<երկրային կացութեանը>> ազդակ է հանդիսանալու հաւաքական զարթումի համար:

 

                                                                                     Արթուր Անդրանիկեան

 

---------------------------------------------------

  • Յետագայ հրապարակումներով կ՛անրադառնանք Ն․Սարաֆեանի բանաստեղծութիւնների ժողովածուներին՝ առանձին-առանձին․/ Ա․Ա․/

 

 

Գնացք

 

Ոչ ուժ է, ոչ ախտ՝

Մարդատեաց հոգիս,

Այլ ճամբորդ մ՛աղքատ՝

Քաղաքէ մ՛ուրիշ

Քաղաքի միջեւ,

Ձգածիս ընդմիշտ

Եւ դեռ անորոշ

Գալիքին միջեւ:

 

Ապակիին դէմ,

Ուր կը կռթընիմ,

Հոսող եւ անհիմ

Իրերու վրայ

Գլուխս է դալկադէմ՝

Ծովամայրի պէս,

Երբ շոգեկառքէս

Դէպի հակառակ

Սիրտըս կը սուրայ:

 

Բազուկը, որ զիս

Սեղմած՝ կը տանի

Շարժումով մը խիստ

Կը քաշէ արագ

Լաթը սեղանին՝

Հողերու տակէն,

Ուր գըլորելէն

Տուներ կը թափին,

 

Կապտերներ գոյն-գոյն,

Կայմեր հերարձակ

Հեռաձայներու:

 

Մեքենան ծառ մ՛է,

Որ աստղերուն տակ

Տերեւներ ամէն

Պիտի տայ հովին

Մինչեւ լուսածագ:

 

Կամուրջներու խոր

Փորերէն՝ մուրճի

Թափօրներ, խռպոտ

Ոգիներ կ՛աճին:

 

Ու սուր մը՝ գետէն

Կը նետէ անդին

Յուշերըս բոլոր:

 

-Պէտք չէ գանգատիլ,

Պէտք չէ ետ դառնալ,-

Հրեշտակը կ՛ըսէ.

-Ձգածիդ դիմաց՝

Եթէ չես ուզեր

Ճամբայիդ կէսէն

Քարանալ յանկարծ

Ղովտի կընոջ պէս:

Նայէ աւելի՝

Կաղանդի ծառին,

Որ սիրտդ կապես

Անոր ծայրերուն,

Ուր լուռ՝ կը վառին

Բազմահայելի

Պարասրահներ,

Խանութներ փայլուն:

 

Այս քաղաքը նոր,

Լապտերներ անոր,

Ջրվէժներն անվերջ

Գործատուներուն,

Այս թառը անհուն՝

Տուներու ճերմակ,

Որ կոյր՝ կը սպասեն

Լուսնկային տակ,

Ու դեռ անոր մէջ

Ինչ որ կը տեսնես

Ինչ որ կ՛իմանաս,

Դանիէլի դէմ՝

Ոսկի, անվընաս

Պառկող առիւծն է:

 

Գետը կ՛անհետի:

Վերելակ մ՛յանկարծ,

Ու վերելակին

Վիժումէն  ծակած

Սիրտըս իր ետին

Դուռ մը, դուռէն դուրս՝

Կիներ, պարոններ,

Մարդ մ՛ալեմօրուս:

 

Բոլորն ալ լռին,

Բոլորն ալ տարտամ՝

Ծովախոյզներու

Տըկար լոյսին տակ:

Սինեմայի լուռ

Վարագոյրին պէս՝

Նորէն սըրարշաւ

Պատուհան մ՛անդին:

 

Որ անիւները,

Գնդիկներ ուժգին՝

Որ կը սալարկեն,

Կը կազմեն դեռ զիս,

Մոնթէ-Քրիսթոյի

Բանտին պատին պէս՝

Որուն ետեւէն

Դառնութեան մը հետ

Գանձ մը կը խօսի:

 

Քաղաքը, սակայն,

Որ ալ կը լըքես,

Երբ խածած է քու

Քայքայուած սրտիդ

Թնճուկուած ծայրէն,

Կը պարպէ յանկարծ

Եւ անվերջ՝ զքեզ,

Ճախարակի պէս՝

Քանի հեռանաս:

 

Ոչ ուժ է, ոչ ախտ՝

Մարդատեաց հոգիս,

Այլ ճամբորդ մ՛աղքատ՝

Քաղաքէ մ՛ուրիշ

Քաղաքի միջեւ,

Ձգածիս ընդմիշտ

Եւ դեռ անորոշ

Գալիքին միջեւ:

 

Վերադարձի երգ

                 Քեզի՝ Կաքաւեան

 

Խենթը իր օրը ըրաւ,

Խելօքն օրին կը սպասէ.

Խելքը դաշտի մը վըրայ

Ծով մ՛է, յաճախ աւազէ,

Որուն գրկին մէջ վայրի՝

Սրտերն անդարձ կը խըրին:

 

Եթէ նըւազ խելացի,

Նըւազ փնտռող ըլլայի,

Գոհանալով իմ հացի

Շերտէս, հիւղէս գիւղային,

Չէի այսպէս փնտռեր

Ծովեր, գիրքեր, աշխարհներ:

 

Եթէ նըւազ խելացի,

Նըւազ փնտռող ըլլայի,

Չէի զգար առանձին

Զիս ու այսպէս ամայի՝

Սա միսերուս տակ ունայն,

Աքսորեալի մը նման:

 

Եթէ նըւազ խելացի,

Նըւազ մինակ ըլլայի,

Չէի ցաւերըս ինծի

Խոշորցընէր, երկնային

Ազդեցութեանց տակ՝ անվերջ

Չէի այսպէս տանջըւեր:

 

Խաւարը միշտ խաւար է.

Միլիոնաւոր դարերու

Մարդերը՝ լոկ սեւ բառեր

Գըլորեցին իրարու,

Ու միշտ մեռան կէս ճամբան

Խորհուրդներուն անվախճան:

 

Եթէ նըւազ խելացի,

Նըւազ խորհող ըլլայի,

Խենթ, միամիտ խաբուածի

Պէս կու տայի աշխարհին

Ես ինքզինքըս եւ ուրախ

Կը նետուէի խաղէ խաղ:

 

Խենթը իր օրը ըրաւ,

Խելօքն օրին կը սպասէ.

Խելքը դաշտի մը վըրայ

Ծով մ՛է, յաճախ աւազէ,

Որուն գրկին մէջ վայրի՝

Սրտերն անդարձ կը խրին:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Հարստութիւնս

 

Հարըստութիւնս են ամբողջ՝ տըխուր պահերս անմեկին:

Աղբի դէզէն այդ դեղին՝ երակներըս կը ծաղկին:

 

Յառնող ֆաքիր մը կ՛ըլլայ գարնան՝ ծառը կեռասի:

Բիւր յուռութներ կը նետէ իր դողդոջ ձեռքը մեզի:

 

Այս վայրկեանները միայն՝ կեանքին միջեւ ու մահուան,

Որ դէմ դէմի կատաղի՝ նարտ կամ ճատրակ կը խաղան:

 

Այս  վայրկեանները, շանթի ակընթարթներն ընդարձակ՝

Հրաշքներ կ՛ընեն, կեցընել եթէ զանոնք մենք կրցանք:

 

Լարախաղաց սուրբ զինուոր՝ ես հազար պար պարեցի,

Բայց լարէն վար ես նորէն կը դառնամ կոշտ գիւղացի:

 

Հրեշտակ մ՛հարուստ՝ որ ընծայ մանուկներուն կը տանի,

Ես  կը դառնամ նորէն ծառ, այդ օրէն վերջ կաղանդի:

 

Օ՜հ, ե՜րբ կու գան դառնութեան տարիներըս՝ մենութեան:

Օ՜հ, երբ պիտի տեւական այս վայրկեաններըս ըլլան:

 

Հարստութիւնս են ամբողջ տըխուր պահերս անմեկին:

Աղբի դէզէն այդ դեղին՝ երակներս կը ծաղկին:

 

 

 

 

 

 

 

Նորէն թափառում

 

Գիշեր, անձրեւ, խոզ մը կ՛արածի տանիքիս:

Վարը մառան մը կ՛եռայ շէկ փրիմուսին:

Թմբուկ մը օդը կ՛եփէ: Սրինգն է շոգի:

Դափ ու ծափեր բոցին վըրայ կը յորդին:

 

Հեռուներէն, պըտուտակը պըտուկին՝

Կը փրցընէ սիրտս՝ ըսպունգի մը նման:

Անկողինս է աղջիկ դեւի, ես՝ Փերկինթ*,

Քեզ կը լըքեմ, Փարիզ, պառաւ, ջատուկ մայր:

 

Անձրեւը զիս կ՛առաջնորդէ Արքային:

Անձրեւը՝ սեւ հայելի մութ մայթերուն:

Մութին մէջ մեղմ վայրէջ: Զիստերըս կա՛յրին:

Անձրեւ, վազենք, քանի գարունս է եռուն:

 

 

 

 

 

 

 

 

-----------------------------------------------------

*Նկատի ունի Հենիկ Իբսենի <<Պէր Գիւնտ>> դրամայի հերոսին:

 

 

 

 

 

 

 

Ճամբորդութեան խենթ սէրէն

 

Խռֆած բուեր կը սուլեն գիշերները ու կ՛անցնին

Կայարանէ կայարան: Հեռուներէն տակաւին,

Շոգեկառքեր, կը դողամ, ձեր հեւոցին, ցուրտ հովին

Դէմ ես տըղայ մ՛եմ կարծէք ու պատուհանըս՝ հանի:

 

Նոճիներուն պէս հոսուն՝ ձեր ծուխերուն մէջէն դեռ

Ես կը տեսնեմ մեռելներ: Վիշապներու բոցացան՝

Պըտուտակները կ՛ոռնան: Քաղաքներէն՝ որ անցանք,

Շոգեկառքեր, մերկ սրտէս միս ու արիւն են փետտեր:

 

Քարափներու գոյնըզգոյն ճրագներ դեռ կը ծորին

Խէժի նըման՝ ուղեղէս: Սրճարաններ կան վհուկ:

Ճամբաներուն ծառը քար՝ որուն օձերն էիք դուք,

Շոգեկառքեր, քանդըւէր ծառը կախարդ խնձորին:

 

Ճամբորդելու խենթ սէրէն առողջութիւնըս գընաց:

Ապսենթներու յորդում մ՛է անիւներուդ շունչը սառ:

Ծաղկախտաւոր խափշիկը պաղ գետերէն կը յուսայ

Մարել կըրակը ներքին ու կը մեռնի արբեցած:

 

Շոգեկառքեր, սեւ յուշեր, օ՜հ ձըգեցէք զիս հանգիստ:

Դադրեցուցէք ձեր անքուն մեքենաները կարի:

Հոգիս յոգնած ու հիւանդ՝ մեռելի պէս կ՛երկարի:

Ոչ ուժ ունի, ոչ փափաք ճամբորդելու՝ ալ հոգիս:

 

 

 

 

 

 

Ձմերուկէ լապտեր

                                                         Քեզի՝ Նարդունի

 

Ձմերուկ մը՝ վառ պոքալ՝ կարմիր ձուկ մը կ՛օրօրէր

Գիշերները, տրտմութեամբ: Ապակիէ գունդին դէմ՝

Որ Փարիզներ կը գըծէր, կը գուշակէր արկածներ,

Տղայութեանըս մոլար՝ սիրտը տեղէն կը փրթէր:

 

Ծովըս ծառ մ՛էր սալորի, տաղաւարիս դուռին դէմ:

Խաւարը վրան կը բանէր կայմեր, ծուխեր, ալիքներ,

Որոնց միջեւ սուզուելէն՝ իմ ձըմերուկըս սաթէ՝

Ճամբայ կու տար ու հոգի՝ կապոյտ ծառին, որ կ՛երգեր:

 

Դէմքը խաղաղ ու ժպտուն ու թափանցիկ ճըրագին՝

Ոսկեդիմակ յունական՝ հազար աչքեր կը բանար

Գորգերուս վրայ ու հողին ու կը փակէր վերըստին,

Հազար շուքեր, ժանեակներ՝ տերեւներու դողահար:

 

Հրեայի պէս աղօթող՝ այծ մը գըլուխը կ՛օրրէր

Անդին՝ մութին մէջ կեցած: Ծղրիթները ճախարակ

Ու տախտակներ ճըռացող...: Տակըս ծանըր, տարուբեր,

Նոր աշխարհ մը կը շարժէր, որուն հոգիս էր ծարաւ,

 

Որուն կ՛երթար իմ հոգիս՝ գեղեցկացած ու հեծած

Խոտի, ջուրի հոտերով ձըմերուկիս կռնակին,

Որ սրբազան կրիային պէս երեւաց ու գընաց

Օր մը Ծովէն Չինական՝ վըրան գիրքեր ու ոսկի:

  • Hits: 1427

Կայքը գործում է ՀՀ մշակույթի նախարարության աջակցությամբ։

© 2021 Cultural.am. Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են ՀՀ օրենսդրությամբ: Կայքի հրապարակումների մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման ժամանակ հղումը կայքին պարտադիր է: