Սոնա Հարությունյան. Հայաստանը կարող է գեղարվեստական տպագրության կենտրոն դառնալ

 

Միջմշակութային փոխանակումների ստեղծմանն ու հայ և օտարազգի արվեստագետների միջև երկխոսության ձևավորմանը օժանդակող «Մշակույթների երկխոսություն» կազմակերպությունն առաջին անգամ Երևանում 2017 թվականին հետամուտ եղավ և իրականացրեց գեղարվեստական տպագրության առաջին միջազգային բիենալեն: Մայրաքաղաքային 2-րդ բիենալեն տեղի ունեցավ 2019 թվականի աշնանը: 3-րդը նախատեսվում է 2021 թվականին:

Cultural.am-ը գեղարվեստական տպագրության, մշակութային անցուդարձի, հնի ու նորի միաձուլման մասին զրուցել է «Մշակույթների երկխոսություն» կազմակերպության հիմնադիր-նախագահ, Գեղարվեստական տպագրության երևանյան բիենալեի հիմնադիր Սոնա Հարությունյանի հետ:

 

Տիկին Հարությունյան, ութ տարվա համար բավական ծավալուն աշխատանք եք կատարել: Գո՞հ եք արդյունքից:

Այո, այս ութ տարվա ընթացքում մենք իրականացրել ենք ծրագրեր, որոնք նոր հարթակներ են ստեղծել հայաստանյան ժամանակակից արվեստի դաշտում գործող արվեստագետների համար: Կազմակերպության առաջնային նպատակը հայ ժամանակակից արվեստի հանրահռչակումն է: Այս տարիների ընթացքում մեզ հաջողվեց ստեղծել բազմաթիվ հարթակներ, կապեր տարբեր օտարազգի կազմակերպությունների ու մշակութային կառույցների հետ, որոնց միջոցով հայ արվեստագետներին հնարավորություն ընձեռեցինք ցուցադրվել Հայաստանից դուրս:

Մեր երկրորդ ձեռքբերումը արվեստագետների փոխանակման ծրագրերի առկայությունն է: Իհարկե, մինչև մեր գործունեությունն էլ այդպիսի ծրագրեր եղել են, բայց «Մշակույթների երկխոսություն» կազմակերպության առանձնահատուկությունն այն է, որ արվեստագետներին հնարավորություն է ընձեռում 6 ամիս ապրել ու ստեղծագործել Հայաստանի սահմաններից  դուրս ու 6 ամիս անց տվյալ երկրում հանդես գալ անհատական ցուցահանդեսով՝ ներկայանալով օտարազգի դիտողին…

Ձեզ դիմող արվեստագետներն առավել շատ արվեստի ո՞ր ճյուղով են հետաքրքրված:

Քանի որ մենք առավել շատ զբաղվում ենք ժամանակակից արվեստով, մեծամասամբ, մեզ են դիմում այն բոլոր արվեստագետներն, ովքեր ուսանում կամ ստեղծագործում են կերպարվեստի, գեղարվեստական տպագրության և տեսարվեստի (վիզուալ) դաշտում: Հետաքրքրված են նաև լուսանկարչությամբ զբաղվողները:

21199778 1494458007309208 2945195572802282404 o

Երեք տարի առաջ Երևանում հիմք դրեցիք գեղարվեստական տպագրության միջազգային բիենալեին: Ինչո՞ւ կենտրոնացաք հենց այս ուղղության վրա: Արդյո­՞ք ժամանակակից ստեղծագործողներին դա առավել շատ է ոգեշնչում, թե՞ պատճառն այն է, որ այն մեծ տարածում չունի մեզ մոտ ու փորձում ենք այն հանրահռչակել:

 Իսկապես, մենք միայն 4-5 արվեստագետ ենք ունեցել, ովքեր փորձել են Խորհրդային միության փլուզումից հետո պահել այս ոլորտը: Նրանցից Տիգրան Սահակյանն այսօր դասավանդում է Գեղարվեստի ակադեմիայում, իսկ Արման Վահանյանը երկար տարիներ ղեկավարել է Գեղագիտության ազգային կենտրոնի Գեղարվեստական տպագրության արվեստանոցը: Այս արվեստագետների շնորհիվ Հայաստանը կարողացել է պահել ոլորտն ու գիտելիքներ փոխանցել ոչ միայն երիտասարդ ուսանողներին, այլև՝ երեխաներին՝ սկսած 6 տարեկան փոքրիկներից: Քանի որ գեղարվեստական տպագրության ոլորտն իր մեջ ներառում է ոչ միայն թուղթ ու մատիտ (բազմաթիվ տեխնիկաներ իրացվում են հաստոցների միջոցով, թիթեղի, փայտի, մոմլաթի հետ աշխատանքի միջոցով, հեղ.), այն առավելապես խթանում է ցանկացած տարիքի արվեստագետի ստեղծագործական մտքի զարգացմանը՝ արդյունքում ծնելով հետաքրքիր ու յուրօրինակ արվեստի գործեր: Կարելի է ասել՝ գեղարվեստական տպագրությունը արհեստի ու արվեստի միաձուլման վառ արտահայտությունն է: Մեր հարևանները նման բիենալե չունեն, բայց օրինակ Պարսկատանում մեծ քանակությամբ հանրաճանաչ ու տաղանդավոր արվեստագետներ կան, ովքեր այս ոլորտում են ստեղծագործում: Մեր բիենալեին բազմաթիվ արվեստագետներ են գրանցվել ինչպես Իրանից, այդպես էլ Թուրքիայից ու, նույնիսկ, Ադրբեջանից: Նախորդ տարի երեք ադրբեջանցի նկարչուհի ենք ունեցել:

Փաստորեն, քաղաքականությունը չի խանգարում մշակութային երկխոսությանը:

Այո, շատ ճիշտ դիտարկում էր: Գոյություն ունի քաղաքական, սոցիալական, կոմերցիոն արվեստ, մենք ևս մեկ անգամ փաստեցինք, որ այդ ամենից զերծ իրական արվեստը չի ճանաչում սահմաններ ու հնարավորություն է ընձեռում բոլոր խնդիրները լուծել առանց բախումների: Չէ՞ որ արվեստագետները համախմբվում են մի վեհ գաղափարի, ստեղծագործական մտքի շուրջ ու իրենց համար արդեն միևնույն է դառնում՝ դիմացինն ի՞նչ կրոն է դավանում, ինչպիսի՞ քաղաքական դաշտից է սերում: Առաջնային է դառնում ստեղծագործական միտքը:

Բացի գեղարվեստական տպագրությունից «Մշակույթների երկխոսություն» կազմակերպությունը ժամանակակից ավեստի էլ ի՞նչ ճյուղերի է ուշադրություն դարձնում՝ դրսում ներկայացնելու համար:

Մեզ համար կարևոր է նաև գեղանկարչությունը, ինստալիացիոն արտը և լուսանկարչությունը: Հայ լուսանկարիչ Սոնա Անդրեասյանը փոխանակման ծրագրի շրջանակներում հունվարին մեկնեց Գերմանիայի Ֆրայբուրգ քաղաք: Մայիսի 22-ին տեղի քաղաքապետարանի ենթակայության տակ գործող ցուցասրահում բացվեց նրա անհատական՝ «Մինչդեռ, միջև» ցուցահանդեսը: Ճիշտ է, լուսանկարչությունն արդեն Հայաստանում էլ ընկալվում է ժամանակակից արվեստի անքակտելի մաս, բայց աշխարհում այն առավել տարածված մշակույթ է: Ու մեզ համար շատ կարևոր է, որ այդ ոլորտում արդեն իսկ գործող, կամ այդ ուղղին նոր ընտրած լուսանկարիչները փորձի փոխանակման նպատակով գտնվեն մեր երկրի սահմաններից դուրս ու շփվեն այլ արվեստագետների հետ: Իհարկե, այս համաճարակի պայմաններում դա մի քիչ բարդ է, բայց կարծում եմ՝ վիրտուալ հարթակն էլ այսօր հնարավորություն է տալիս միմյանց ճանաչել ու փորձը փոխանակել:

Ի դեպ, արտակարգ դրության պայմաններում ինչպե՞ս եք աշխատում:

Սկզբնական շրջանում, ինչպես բոլորի մոտ, մեզ մոտ էլ անորոշ վիճակ էր: Սակայն շուտ կողմնորոշվեցինք ու սկսեցինք տարբեր նախագծեր մշակել, որոնց գերակշիռ մասը վիրտուալ դաշտում էր: Ամփոփեցինք երկրորդ միջազգային բիենալեն, ժյուրիի անդամներին հնարավորություն ընձեռեցինք գրավոր իրենց ուղերձները հղել մեզ… Նաև մասնակից արվեստագետները մեզ տեքստեր ուղարկեցին: Այդ բոլորը թարգմանել ենք ու սերտորեն աշխատել մամուլի հետ՝ ապահովելով տեղեկատվություն: Սահմանափակումների մեղմանալուց հետո, ուսանողներն ու արվեստագետները գրեթե ամեն օր գեղարվեստական տպագրության արվեստանոց են այցելում ու տպագրական աշխատանքներ կատարում: Նաև ասեմ, որ ԿԳՄՍ նախարարությունը հաստատել է դրամաշնորհի համար մեր խնդրանք-դիմումը, ինչը հնարավորություն տվեց անցկացնելու ժամանակակից արվեստի պատմության և գեղարվեստական տպագրության բացօդյա դասընթացներ: Այսկերպ, փորձում ենք հնարավորինս ռիթմի մեջ լինել և չընդհատել գործունեությունը, բնականաբար՝ մեր աշխատանքը համապատասխանեցնելով առկա իրավիճակին: Կարծում եմ, որ ստեղծված իրավիճակն էլ իր դրական կողմերն ունի. բոլորս՝ հատկապես մշակութային գործիչներս, ընկած էինք աշխատանքային հորձանուտի մեջ, որևէ դադար չէր լինում, որ առաջնայինը երկրորդականից զատեինք, մի պահ մտածեինք ու գիտակցեինք՝ ո՞ւր ենք գնում, ի՞նչն է մեզ համար կարևոր, ու արդյոք արդիական ու պահանջված է այն, ինչ մենք ենք անում:

Գեղարվեստական տպագրության ոլորտում Հայաստանն աշխարհում ի՞նչ դիրք է զբաղեցնում: Երիտասարդները որքանո՞վ են հետաքրքրված արվեստի այդ ճյուղով:

Ոլորտի վիճակին միանշանակ գնահատական տալը բարդ է: Մեղմ, մոտավոր դիտարկմամբ այդ ոլորտը մեզ մոտ գտնվում է միջին սանդղակում: Մեր միակ ԲՈՒՀ-ը, որտեղ Գեղարվեստական տպագրություն է դասավանդվում, Գեղարվեստի պետական ակադեմիան է: Հայաստանում կարելի է ստանալ գեղարվեստական տպագրության ավանդական տեխնիկաների վերաբերյալ գիտելիքներ, բայց տեխնիկապես հագեցված արվեստանոցներ չունենք: Քանի որ գեղարվեստական տպագրության ոլորտը սերտ կապակցված է հաստոցների հետ, բնականաբար, ժամանակի ընթացքում այլ երկրներում ստեղծվում են նոր հաստոցներ, որոնք նոր հնարավորություններ են ընձեռում արվեստագետներին: Ցավոք, մենք այսօր չունենք այս ոլորտի համար նոր տեխնիկապես հագեցած արվեստանոցներ, որոնք հայ ուսանողներին և արվեստագետներին հնարավորություն կտան ժամանակին համընթաց քայլերով, նորարար տեխնիկական հնարավորություններով առաջնորդվել: Բիենալեի ընթացքում Հայաստան ենք հրավիրել այլազգի վարպետների, ովքեր իրենց հետ բերել էին գեղարվեստական տպագրության մեջ այսօր օգտագործվող տարբեր նյութեր: Մեր ուսանողներին սովորեցրեցին աշխատել այդ նյութերով: Դուք պետք է տեսնեիք ուսանողների խանդավառությունը, թե ինչ ոգևորված էին աշխատում... անհնար է նկարագրել: Եթե մենք այսօր կարողանանք ունենալ տեխնիկապես հագեցված արվեստանոց, թե՛ մեր ուսանողների, թե՛ արդեն կայացած արվեստագետների ստեղծագործական ներուժը որևէ բանով չէր զիջի ու չի էլ զիջում այլազգի ուսանողի ու արվեստագետի ներուժին: Ավելին, վարպետության դասեր անցկացնող օտարազգի արվեստագետները հիացած ու զարմացած էին մերոնց ստեղծագործական ներուժով: Ինչպես ցանկացած բնագավառում, այնպես էլ այստեղ՝ մեզ առաջին հերթին պետք են ֆինանսներ, որպեսզի կարողանանք Հայաստան ներմուծել հաստոցներ, ձեռք բերել նոր նյութեր, որոնք կիրառվում են այդ տեխնիկաները ստանալու համար: Այժմ մեր կազմակերպությունն իր կապերն է օգտագործում, որպեսզի նման նյութեր ներմուծվեն Հայաստան, սակայն մեծ ծավալով ներմուծել չենք կարող, հնարավորությունները չեն ներում: Ներմուծում ենք զուտ այն վարպետության դասընթացների համար, որոնք իրականացվում են Հենրիկ Իգիթյանի անվան Գեղագիտության ազգային կենտրոնի գեղարվեստական տպագրության արվեստանոցում՝ «Մշակույթների երկխոսություն» կազմակերպության կողմից:

21167889 1442424515865010 8834275015973189542 o

Մեր երկրում տեղի ունեցած Գեղարվեստական տպագրության բիենալեն առիթ հանդիսացավ Հայաստանի վրա սևեռելու աշխարհի մշակութային հանրության ուշադրությունը: Միթե՞ դա առիթ չի, որ պետությունը ուշադրության կենտրոնում պահի ձեր գործունեությունը: Ֆինանսական աջակցություն, օժանդակություն տրվո՞ւմ է:

Ուրախությամբ պետք է նշեմ, որ 2-րդ բիենալեն տեղի ունեցավ ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանի և տիկին Նունե Սարգսյանի բարձր հովանու ներքո: Աջակցեց նաև ԿԳՄՍ նախարարությունը, Երևանի քաղաքապետարանն էլ տրամադրեց «ՀայԱրտ» մշակութային կենտրոնը, որի սրահներում 3 ամիս շարունակ ներկայացրեցինք 227 արվեստագետի ավելի քան 400 աշխատանք: Մենք քաջ գիտակցում ենք, որ պետության համար էլ բավականին բարդ է ֆինանսները դասակարգել, հատկապես այս հետհեղափոխական ժամանակաշրջանում: Բայց եթե համեմատության մեջ դիտարկենք այն աջակցությունը, որը ստանում ենք մենք, ու ստանում են տարբեր այլ բիանելեներ, ապա մերը չնչին է: Նկատեմ, որ նախկին իշխանության օրոք պետության կողմից մեր 1-ին բիենալեն ստացել էր ընդամենը 300 հազար դրամ: Իհարկե, մենք այն լիարժեք կազմակերպեցինք մեր միջոցներով ու այն երկրների դեսպանությունների աջակցությամբ, որտեղից արվեստագետներ էին մասնակցում: Իսկ բիենալեին մասնակցում են Երևանում առկա բոլոր միջազգային կառույցներն ու դեսպանությունները… Կրկին վերադառնալով պետական աջակցությանն՝ ասեմ, որ դիմել ենք ԿԳՄՍ նախարարություն, որպեսզի Գեղարվեստական տպագրության երևանյան միջազգային բիենալեն ընդգրկվի պետության կողմից իրականացվող կարևորագույն նախաձեռնությունների ցանկում: Միայն այդ դեպքում Հայաստանի հանրապետությունը հնարավորություն կունենա 3-րդ անգամ իրականացնել միջազգային այս բիենալեն, որն արդեն մեծ վարկանիշ ունի: Պատկերացրեք, որ արդեն 3-րդ բիենալեի համար ունենք պայմանավորվածություն պարսիկ արվեստագետ Մեհդի Դարվիշիի հետ, որպեսզի նա լինի ժյուրիի կազմում: Յուրաքանչյուր ճանաչված արվեստագետի ներգրավվածությունը նաև մեծ լսարան է ապահովում, ինչը կարևոր է:

Կարելի՞ է ասել, որ գեղարվեստական տպագրությունը զարգացած երկրների մշակույթ է: Ո՞ր երկրներն են այդ ոլորտում առաջատարները:

Արվեստի այս ճյուղը շատ զարգացած է գրեթե բոլոր երկրներում՝ Հնդկաստան, Գերմանիա, Մերձբալթյան հանրապետություններ… Նրանցից յուրաքանչյուրն ունի իր Գեղարվեստական տպագրության բիենալեն: Մեզ համար շատ կարևոր էր այս ոլորտում կայանալ ու Հայաստանը դարձնել տարածաշրջանում գեղարվեստական տպագրության ոլորտում ստեղծագործող արվեստագետների կենտրոն… Իսկ առաջատարներ մշտապես եղել են լեհերը, գերմանացիները: Հետագայում միացել ու փառահեռ և յուրահատուկ են այդ ոլորտում Մերձբալթյան հանրապետությունները՝ Լատվիա, Լիտվիա, Էստոնիա, ինչպես նաև Սկանդինավյան երկրները: Ու ի պատիվ մեզ պետք է ասեմ, որ մենք բավական մրցունակ ենք այս ոլորտում: Գիտեք, պետք է գիտակցել, որ բիենալեն առաջին հերթին նպաստում է պետության ճանաչմանը: Աշխարհի արվեստագետները, հասարակությունը սկզբում նայում են, թե այս ո՞ր պետությունն է որոշել իրականացնել բիենալե, ու հետո նոր անդրադառնում են միջոցառմանը: Շատերի համար սա ազդակ, առիթ է հանդիսանում, որպեսզի ծանոթանան մեր երկրի մշակույթին, արվեստագետներին:

Տիկին Հարությունյան, արվեստագետներին ստեղծագործելու համար մշտպես ներշնչանքի աղբյուր է պետք: Ձեզ համար այդ աղբյուրը ո՞րն է, ի՞նչն է Ձեզ ոգեշնչում:

Ես չափազանց ոգևորվում եմ իմ աշխատանքի արդյունքով, արվեստագետների ու ուսանողների ստեղծած աշխատանքներով: Երբ մեր արվեստագետները մեկնում են այլ երկիր, ու այդ նոր միջավայրը նպաստում է իրենց ստեղծագործական հնարավորությունների նորովի դրսևորմանը և ոգեշնչմանը, ու այնտեղ ստեղծում են գործեր, որոնց առցանց հրապարակումն առաջացնում է Հայաստանում գտնվող գործընկերների հիացմունքի փոթորկում՝ ինձ ուժ է տալիս: Ոգևորվում եմ, երբ տեսնում եմ, որ կարողանում եմ իմ հնարավորության սահմաններում դիմացինին ինքնադրսևորվելու հնարավորություն տալ: Մշակույթի ոլորտը հենված է մարդկանց իդեալիստական մղումների վրա: Չէ՞ որ Դուք էլ գիտեք, որ մեզ մոտ այսօր մշակութային կրթության դաշտում գործունեություն ծավալող որևէ մեկը հետ չի բերում այնքան ֆինանս, որքան ներդնում է՝ գերազանց արդյունք ստանալու համար: Այո, մեր բիենալեն, մեր ծրագրերը իրականացել են միայն ու միայն նվիրյալների, իրենց գաղափարին հավատարիմ մարդկանց շնորհիվ: Միգուցե ամեն ինչ միանգամից շոշափելի չէ, բայց փորձը ցույց է տալիս, որ որոշ ժամանակ անց պտուղները քաղում ենք: Եթե մենք երեք տարի առաջ չսկսեինք այս բիենալեն, ապա այսօր Գեղարվեստական տպագրության ֆակուլտետի դիմորդների քանակը չէր ավելանա:

Քանի որ գեղարվեստական տպագրությունը մշտապես Ձեր ուշադրության կենտրոնում է՝ վստահ եմ՝ գրքասեր եք: Գրական ո՞ր ժանրն եք նախընտրում:

(Ժպտում է, հեղ.) այո, շատ եմ սիրում կարդալ: Բայց պետք է խոստովանեմ, որ վերջին տարիների ընթացքում գրեթե ժամանակ չեմ ունենում ընթերցել նույն ինտենսիվությամբ, ինչպես նախկինում: Մեկ բան հստակ կարող եմ ասել՝ կյանքի այս փուլում նախապատմությունը տալիս եմ մասնագիտական գրականությանն ու վավերագրությանը: Հետաքրքրված եմ նաև հոգեբանական գրականությամբ:

Իսկ կինո և թատրոն հաճախել հասցնո՞ւմ եք: Հավանո՞ւմ եք այն, ինչ ցուցադրվում ու բեմ է բարձրանում այսօր:

Ներկայացումների մասին խոսել չեմ կարող, քանի որ վաղուց թատրոն չեմ գնում՝ կարծելով, որ թատրոնը դեռ շատ անելիք ունի: Հատուկենտ ներկայացումներ են լինում, որոնք կարելի է դիտել: Ինչ վերաբերվում է ֆիլմերին, ասեմ, որ հատկապես վերջերս ինձ շատ է հետաքրքրում պարսկական կինոարտադրությունը… ինձ հետաքրքրում է այն, թե իրականում ինչն է եղել մարդկային ու մշակութային քաղաքակրթության հիմքում: Այդ արմատներն ինձ շատ են հուզում:

 DSC0820

Իսկ ո՞նց եք վերաբերվում այն հանգամանքին, երբ փորձում են նորը ստեղծելու փոխարեն վերցնել կայացած հինն ու աշխատել դրա վրա՝ նորովի մատուցելով այն (լինի թատրոն, կինո, գեղանկար…):

Կարևոր խնդիր է… Իրականում, միշտ խոսքը վերաբերվում է ոչ թե «ինչ»-ին, այլ՝ «ինչպես»-ին: Եթե նույնիսկ վերցնում են հինն ու դարձնում ավելի ժամանակակից, պետք է հասկանալ՝ ինչո՞ւ են անում և ինչպե՞ս: Կոնկրետ նկարները պետք է ժամանակ առ ժամանակ վերականգնվեն, որովհետև շերտերը պոկվում, քայքայվում են: Բայց մեկտեղ, մենք այսօր վերականգնման լավ մասնագետներ քիչ ունենք, ովքեր կարող են հավուր պատշաճի վերականգնել Ազգային պատկերասրահում կամ այլ թանգարաններում պահվող բարձրարժեք գործերը: Ցանկալի կլիներ, որ մենք ունենայինք վերականգնողական կենտրոն՝ հմուտ մասնագետներով… Առհասարակ, ժամանակակից կոչվում է այն, ինչը ժամանակին համընթաց է քայլում, արտահայտում է արդիական մտածողությունը, այսօրվա մարդու պահանջմունքը ու հենց այսօր առկա տարբեր ոլորտների զարգացման միտումները: Երբ քո ասելիքը մշտապես արդիական է, դու դասական ես դառնում: Վառ օրինակ է իտալական կինոն, կերպարվեստի ոլորտում՝ մեր Սարյանն ու Մինասը.. Ինձ շատ են դուր գալիս մեր անկախության ժամանակահատվածում ձևավորվող մարդիկ:

Երիտասարդնե՞րը:

Ես երիտասարդություն բառը գիտակցաբար չօգտագործեցի: Համարում եմ՝ եթե մենք հիմա ապրում ենք, ուրեմն բոլորս էլ այս ժամանակի կրողն ենք: Մենք մարդիկ ենք, ովքեր ձևավորվել են այս ժամանակահատվածի մեջ: Իսկ այն, ինչ անում են այսօր ժամանակակից արվեստի դաշտում գործող անկախության սերնդի ներկայացուցիչները, շատ հերտաքրքիր է ու ինքնատիպ:

 

 

Հարցազրույցը՝ Նելլի Մարգարյանի

  • Created on .
  • Hits: 1973

Կայքը գործում է ՀՀ մշակույթի նախարարության աջակցությամբ։

© 2021 Cultural.am. Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են ՀՀ օրենսդրությամբ: Կայքի հրապարակումների մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման ժամանակ հղումը կայքին պարտադիր է: