Լռության ձայնը
Աշնանային վաղորդյան մուգ արեգակին մի կաթիլ դեղին էր ընկել ու փոշու նման տեղ-տեղ տարածվել սարերի լանջերին:
Տղան կանուխ վեր կացավ, մի քիչ վայելեց թռչունների ծլվլոցը, որոնք խլանում էին կովերի հաստ, շչակավոր բառաչներից: Նա արդեն գիտեր, որ երբ մեկը ձայնում է, մնացածները լռում ու ականջ են դնում`հանգիստ սպասելով իրենց հերթին և սովորականի պես սպասում էր մյուս ձայնին, իսկ այս անգամ քամին իր տեղը չէր գտնում ճռռոցների մեջ…
Քայլեց դեպի շունը. անցյալ տարվանից մտածում էր նորոգել բույնը, բայց այդպես էլ կիսատ էր մնացել: Շունը ձգեց կապը` առջևի թաթերն ու իրանի մի մասը օդի մեջ ցնցելով: Քիթը խոթեց գետնին ու փոշու միջից խուլ գռմռոցով քսվեց տղայի ոտքերին, հետո թաթերը խրեց հողի մեջ` ի նշան գայլախեղդ նվիրվածության:
Պապին կարոտում էր: Պապը տեսել էր այս շանն ու ասել. «Քո կարծիքով մարդիկ ինչի՞ համար են կենդանիներ սիրում, պահում՝ մենակությունի՞ց: Դա էլ կա, բայց լռությունը խախտելու կարոտից է, որովհետև լռությունից է ծնվում խոհերի ալիքը, որը չգիտես քեզ որ ափը կշպրտի՝ դեպի մահվան լպստուն քարքարոտ եզրին, թե կկախվես ժայռերից աճած որևէ կանաչ թփից: Նրանք լսում, ապրում են անցյալ ժամանակների հիշողությունները, երբ գիշերվա մունջ անդորրում կենդանիների վայրի ցատկից մարդիկ խրտնում ու հարայ-հրոցով լարում, վանում էին լռությունը:
Տղա ջան, փնտրի՛ր կյանք ու մի նշույլ կգտնես, չտրվես ինքնաոչնչացման մտորումներին, դա մշուշի պես քեզ կվերցնի, մի օր պետք է հաղթես դրան»:
Քայլեց ծառի մոտ. պապն էր սովորեցրել, ամեն առավոտ պետք է դուրս գար այգի, շոյեր ընկույզի հաստաբուն իրանը մինչև տակ, եթե փուշ մտներ ձեռքը, ուրեմն օրը բարեբեր չէր լինելու: Այս անգամ արհեստականորեն կատարեց ծեսը, քանի որ շոշափելիքները հեռու մտքերի մեջ հպված էին մնացել ներսի ձայներին, և ծակոց էլ չզգաց ձեռքին. խաղաղ օր էր սպասվում…
Հետո պապը պոկեց ծաղկին փաթաթված գայլուկն ու շարունակեց. «Այ սրանց քամին է բերել, ու չեն ամաչում ուրիշի կյանքը ծծելուց, արմատ չունեն, երբ փորձում ես կանաչ ցողուններին ազատել, սրանց մագիլները պոկում հանում են ցողունի կեղևը: Ցավն էլ սրանց պես մարդկանց է փաթաթվում... Մենք արմատներ ունենք ու միշտ մնալու ենք արմատների մեջ: Իմ լռությունն ամեն օր սնվում է ձայներից, դրանց կլանում ու թանգարանի հնության հոտ է փչում այնտեղ»:
Հողն իմ դագաղն էլ է ծակելու, որ լցվի ներս, ժամանակն էլ է մաքրվում, նա էլ է անցնում իմ զտիչով՝ լուռ ու աներևույթ: Հորդ ասել եմ, որ ինձ փաթաթի սավանով: Ես չեմ թաքնվում որդերից, միայն նրանք՝ ժամանակն ու որդերը, ձայն չունեն, սրանք են մոտենում լուռ, առանց խաբելու մնացած ամեն ձայն մահ է կռահում…
Շան կողքին ջարդված հայելու կտոր էր ընկած, տղան վերցրեց: Հայելու կտորը պարզեց դիմացը, նայեց, հետո թեքեց դեմքի մյուս մասն էլ զննեց՝ մաշկը թուխ էր: Երեկ ամբողջ օրը հոր հետ աշխատում էր գյուղի ներքևի այգում: Երեկոյան հայրն ասաց, որ գնա տուն, իսկ ինքը գիշերը մնաց, որ այգին ջրի:
Մեքենայի խցիկից վերցրեց հեծանիվը: Հայրը կռացել էր մարգերի վրա: Իր հարցին չպատասխանեց, երևի չլսեց: Ինքն ուզում էր մնալ, օգնել, բայց անցած շաբաթ քաղաքում էր, ու մի աղջիկ ընկերուհուն շշնջաց.
- Այ քեզ սևություն… Իսկ մյուսի ձայնը այժմ կրկնում էր. -Իսկը նեգրի ձագ…
Լույսը բացվել է, իսկ հայրը դեռ չկար: «Երևի քնով է ընկել»,- լսեց պապի ձայնը:
Տղան հեծանիվը հանեց հին թոնրատնից: Հեծանվից զանգակ էր կախված. պապն էր նվիրել: Դա ժառանգություն ստացած ծանր լռությունը խախտելու համար էր ու իր պատմությունն արդեն խոսում էր ձայների հյուսքում.
- Մայրդ պառկած էր սենյակում: Լույսը բզկտվել էր մարդկանց խտությունից: Ես քո ձեռքը բռնած մտա ներս, փոքր էիր, հազիվ մի երկու բառ էիր թոթովում: Բոլորը դուրս եկան: Հայրդ էլ, դեմքը դռանը դարձրած, մի քիչ մնաց ու գնաց: Քեզ գրկեցի, մոտեցրի դեղնած մորդ: Նա համբուրեց քեզ…
Տղայի աչքերը քոր եկավ ու զգաց թարթիչների խաղը և մոր նվաղած ձայնը.
- Վախեցած շուռ եկար ու կառչեցիր պապիցդ: Ինչ-որ խորթացում էր իջել իմ ու քո միջև:
Պապն ասաց.
- Ոչինչ, ոչինչ…
- Հետո զանգակը վերցրեց պահարանից ու գցեց քո պարանոցին:
Ինքը նայեց զանգակին. խաղալ չէր ուզում: Ինչի՞ պապը տվեց: Նորից նայեց մորը, վերջինիս բոսորագույն տխուր ժպիտը վերջնականապես կատաղեցրեց: Կռացավ, կծեց պապի ձեռքն ու բարձր ձայնով արտասվեց. ուզում էր ասել, որ խաղալ չի ուզում… Չպետք է պապը գցեր էդ զանգակը:
Շունը սկսեց անմռունչ վնգստալ, հետո վզի կապը կրծեց, հետո մտավ բուն, նորից ելավ-մտավ ու նորից, մինչև կապը փաթաթվեց մարմնին: Տղան նայեց, մշուշի միջից ձեռքը թափ տվեց ու շարժեց հեծանիվի ոտնակը:
Ոչ մեկի չհանդիպեց. տունը գյուղի ծայրին էր: Մի քանի պտույտ անելով` դուրս եկավ մայրուղի: Դա նոր ասֆալտապատ ճանապարհ էր, այն պետք է ծառայեր ռազմական նպատակների համար, մուգ էր գույնը, ուղիղ ու լայն:
- Հայրս ո՞ւր մնաց:
- Երևի հյուղակում քնած է:
- Հերդ մեղք էր, մորդ աչքերը կարոտով փակվեցին…
Առավոտ ծեգին նորակառույց ճանապարհը մգացել ու ծովի նման հարթ տարածվել էր իր սահմաններից դուրս: Անսովոր, միրաժային խաբկանք էր ստեղծվել: Տղայի կողքերով բարձրանում էր նրա խամրող գույնը, միայն սարերն էին փորձում պոկվել կախարդանքից, բայց մնում էին անշարժ, ո՛չ առաջ էին գնում, ո՛չ` հետ, կարծես օվկիանոսով էր հեծանիվը ընթանում: Համատարած մուգ գույնը տղային վերցնում էր իր խորքերը:
Արծիվը ճչաց վերևում: Տղան լսեց արագ-արագ զնգացող զանգակի ձայնը: Հետո նորից պապը, բայց էլի նույն թավշային դյուրահնչյուն ձայնը, կարծես, և իրո՛ք բաղաձայնները չքացել էին նրա բառերից.
- Էդ օրը դատարկություն է լցվում ծակ ու ծուկերից…Տես, ուշադրություն չդարձնես ու չտրվես մոտեցող թմրությանը: Լռությունը մեր հին թշնամին է, մեր հիշողությունը: Մարդիկ գնալուց առաջ միշտ լսում են նրա ձայնը: Հիշու՞մ ես Թորոսենց ընտանիքը, ափսոս, ամբողջ մի շառավիղ խեղդվեց ու ինչի՞ց: Կմտածես սովորական գազի՞ց: Բոլորն են էդպես ասում, բայց դու լսի՛ր պապիդ, քեզ եմ ասում՝ նրանք չփախան ԼՌՈՒԹՅՈՒՆԻՑ…
Նույն օրը` պատահածից մի քանի ժամ առաջ, անցնում էի նրանց տան մոտով: Ինչ-որ ուժ, գուցե տարօրինակ անդորրությունը, հետ բերեց ցանկապատի մոտ: Երբեք չեմ մոռանում այդ հայացքը. ոչ մի բան չէր շարժվում, ոչ մի ձայն չէր լսվում, կարծես ամեն ինչ գետնի տակն էր անցել: Երբ տնից դանդաղ դուրս եկավ նրա կինը, հարցրի` ո՞ւր է Թորգոմը, կինը քնկոտ ժպիտով մատը տնկեց պատշգամբի ուղղությամբ: Տեսա Թորգոմին, իսկ նրա գոտկատեղից վարագույրը թեքած նայում էր աղջիկներից փոքրը: Հայացքս փախցրի, ինչ-որ բանից ամաչեցի, չգիտեմ ինչից, գլուխս կախեցի, հետո նորից նայեցի կնոջ ուղղությամբ: Նրա աչքերը, Թորգոմը, տակից նայող երեխան. նրանք արդեն մահացել էին, իսկ ես հարցեր էի տալիս սահմանագծից անդին: Դա դուր չի գալիս, դա երբեք չեն սիրել նրանք՝ մեռյալները…քարը ճողփյունով է ընկնում ջրհորը, բայց խորքում լուռ է սուզվում, այսպես և նրանք՝ չզգալով կտրվել էին աշխարհից ու սուզվում էին մահվան խորքերը…ինչ-որ բան հասկացա ու փախա տան մոտից, ծերությանս կռկված մկաններով կուչ եկա առվի մոտ: Ոչինչ չէի զգում, անգամ ցավ, և զարմանում էի` ինչի՞ համար…իսկ աչքերիցս արցունքները՝ տարիներից մամշածը , վարար գետի պես հոսում էր…Իրիկունը լուրը տարածվեց, որ բոլորը խեղդվել են:
Հիշու՞մ ես` մայրդ մահվան ժամին համբուրեց քեզ, դա կամքի բան է: Այդ պահին նա հաղթել էր իրեն պարուրած թմրությունը: Բայց դու փոքր էիր, խրտնեցիր: Հերդ ասում էր, որ քեզ դնենք մորդ կրծքին, որ հրաժեշտ տաս, որ հիշես: Դու կպել էիր ինձ ու ճչում էիր, իսկ հերդ պռոշներն էր կրծում թափում: Մերդ ջահել էր, հերդ որբացավ…
Հեծանիվն արագություն էր վերցրել: Կողքի ձորը փորել էր կուրծքն ու գրկաբաց ընթանում էր իր կողքով: Ինչո՞ւ հիշեց պապին: Մի տեսակ մարմնի հյութերը չորացան, նայեց զանգակին, տեսնում էր նրա հուսահատ շարժումները, բայց ձայնը չէր լսում.
- Էդ օրը, ամեն տեղից լցվելու է դատարկությունը, որը կշիռ չունի: Հեռավոր մի բան ես զգալու, պատշգամբին մի քանի տարօրինակ գիծ ես անելու ու այդպես էլ չես հասկանալու, որ փախչես: Նայելու ես առանց տպավորվելու, ականջ ես դնելու, սակայն այդպես էլ չես լսելու. ի՞նչ անես: Կգնաս գյուղամեջ, աշխույժ մի տեղում կմոռանաս լռությունը, կամ քաղաքում մի շատրվան կգտնես, նստիր այնտեղ, որ կողքիդ շատ լինեն համբուրվող զույգերը, դրանց բոլորի վրա լույս կա:
Թույլ խանձելով՝ վառոդի պես մի միտք էր իր ձայնով արթնանում ու նորից անէանում պապի խոսքերի մեջ…
Ոչինչ չէր զգում՝ ո՛չ երկինքը գլխավերևում, ո՛չ գետինը անիվների տակ, իսկ զանգակը անձայն խփվում էր պատերին:
- Յուրաքանչյուր ձայն քո կարոտած կոկորդների հնչյունները՝ նրանք բոլորը կռահում են մահդ…
Պետք է զանգակին նայի, իսկ աչքերը, գուցե մի ժամ, կամ դրանից շատ հառված էին նրա վրա:
Պապի ձայնը անընդհատ գալիս էր, մեկ խուլ ամբոխի քրթմնջոցով, մեկ պարզ ու հստակ ասում էր. «Աչալուրջ եղիր: Աչքերովդ խրվիր բնության մեջ, թող զեփյուռը սառը ապտակ հասցնի, եթե բախտդ բանի մի մոծիլ, փուշ բերի սարերից թող ծակի բիբերդ՝ Աստծո կճմտոցն է, որ արթուն կենաս, չվստահես ոչ մի քնքշացնող հնչյունի, ոչ մի խոհի՝ սիրտդ ազատ պահիր, քանի որ նա՝ լռությունը կարող է խոսել հարազատ՝ կարոտյալ ձայններով և դու ականջ կդնես և կլսես, և լսում ես…
Վերջին բառերը խռպոտ էին, և այնքան էլ նման չէին պապի թմրած խոսքին, դրանք հնչում էին կախաղանի պարանի տակ խռխռացնող շնչով և մի պահ բռնակներին զգաց մատների կծկումը նորից նայեց զանգակին, բայց չէր լսում, ուղղակի չգիտեր ինչպես լսեր, եթե զգայարանները լուռ էին, եթե քար էին հողին կպած…եթե ձեռքից կարմիր գույն էր կաթում, հասկացավ, որ ամեն ինչ սկսվել էր դեռ տան մոտից՝ ծառի բնից, կամ ավելի շուտ գիշերը երազի մեջ…
Իսկ կողքի ձորը փորել էր կուրծքն ու գրկաբաց ընթանում էր իր կողքով:
Լևոն Շահնուր
- Created on .
- Hits: 10130