Երբեք չմեռնես - ահա թե ինչ կասեմ քեզ (Աշնան տետրերից)

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ  ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
ԵՐԲԵՔ  ՉՄԵՌՆԵՍ -
ԱՀԱ ԹԵ ԻՆՉ ԿԱՍԵՄ ՔԵԶ
Բանաստեղծություններ
Խնբագիր` Հասմիկ Խեչիկյան
ՀԳՄ  հրատարակչություն
Երևան 2010

ՍԻՐԱՅԻՆ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈւԹՅՈւՆ` ԳՐՎԱԾ ԱՆՊԱՏԵՀ

ԺԱՄԱՆԱԿՆԵՐՈւՄ

Դու արդեն վաղուց չկաս

- իˉնչ տարօրինակ զուգադիպություն,

չէ՞ որ ինքս էլ վաղուց չկամ: Ներիր, սիրելիս,

որ նորից դառնացնում եմ քո հոգին, բայց արդեն

չեմ հիշում, թե դու երբ,իսկ ես

վերջին անգամ զոհվեցի երկրաշարժի ժամանակ,

հենց առաջին ցնցումից հետո: Եվ երբ

գնդակը խոցեց ինձ ինչ-որ

ցեխակոլոլ խրամատում –

դու արդեն շատ վաղուց չկայիր:

Ու թեև դեռևս տասնամյակներ առաջ

թուրքական յաթաղանը երկու կես էր արել իմ սիրտը,

որի մի կեսը ժողովրդի ցավով էր

տառապում, իսկ մյուսը լցված էր քո սիրով, բայց ամենադաժանը

երևի 37 թիվն էր, երբ ես հրաժեշտ տվեցի քեզ`

չկարողանալով նայել քո աչքերին,

որովհետև հաջորդ օրն ինձ գնդակահարելու էին,

որպես ժողովրդի թշնամու: Բայց, սեր իմ, հավատա,

ամենածանրը քաղցից մեռնելն է,

պատերազմից հետո, հիշո՞ւմ ես, վազում էինք

սայլերի ետևից, որոնք քուսպ էին տանում,

և սայլապանի մտրակից

ուշակորույս մարմինս ճզմվեց

ետևից եկող սայլի ծանր…թրթուրների տակ

գերմանական տանկի…բայց ոչ, դա ավելի շուտ էր,

երբ մենք հանդիպեցինք երկրորդ անգամ,

գետափին, երբ գետը դեռևս հոսում էր դեպի

ծով, ճիշտ այնպես,

ինչպես քարտեզին է նկարված` կապույտ,

քո շրջազգեստից ավելի կապույտ, թե՞ քո

շրջազգեստն էր ավելի…

Ներիր, սեր իմ, ես արդեն խառնում եմ ամեն ինչ,

ծերացել եմ սարսափելի, ու եթե, Աստված տա,

մի քիչ էլ շարունակվի այսպես, երևի այս անգամ,

առաջին անգամ, պատկերացնո՞ւմ ես,

ինձ հաջողվի մեռնել բնական մահով, թեև, չգիտեմ,

էլ ի՞նչ իմաստ ունի ապրելը հիմա,

երբ դու արդեն վաղուց չկաս,

չգիտեմ, էլ ի՞նչ իմաստ ունի մեռնելը մանավանդ,

երբ ես ինքս էլ չկամ վաղուց:

* * *

Ես հիմա քեզ էլ չեմ որոնում,

որովհետև գիտեմ, թե որտեղ ես,

ես հիմա քեզ էլ չեմ կորցնում`

արդեն վաղուց եմ կորցրել:

Ինչպես հին գիրք, թերթում եմ էջերդ`

խունացել է կազմը, հնացել,

իրիկվա այս ժամին իˉնչ հեշտ է

տառապել անցած տառապանքները,

կրկնել տխրությունն անցած,

բաժանման դառնություններն ու ցավերը.-

ծերացած թռչնի պես հիացած

շոյում եմ վանդակիս ճաղերը…

* * *

Ո՞ւմ ես թողնում ինձ ու գնում, չես էլ ասում թե ուր,-

հարցրեցիր, երբ շատ կարճ ժամանակ էր մնացել

գնացքի շարժվելուն:

Ոչ դժոխքի ճամփան գիտեմ,- ասացի,- և ոչ էլ Դրախտի,

եսիմ ուր է տանում այս գնացքը վերջին, բայց, դե,

հոգուս խորքում դեռ հույսը չի մարել, որ գուցե

Քավարան ընկնեմ, ի վերջո, մեդալ ունեմ Խորենացու:

Ո՞ւր ես թողնում ինձ ու գնում և ինչո՞ւ չես ջղայնանում,

թե այս ցրտին ինչո՞ւ եմ տանից դուրս եկել

այսքան թեթև հագնված,-

հարցնում էիր էլի ու էլի ու փոքրիկ բռունցքներով

խփում էիր կրծքիս,

մինչդեռ օդակայանում քիչ հետո կհայտարարեն,

որ ուղևորները պատրաստվեն թռիչքի,

և ես հանկարծ հիշեցի.

նավը վաղուց սպասում է ինձ, վերջին նավը և ինքնաթիռը

վերջին, ամբողջովին բեռնված դեղին տերևներով,

անձրևներով, որ քիչ-քիչ փոխվելու են ձյան և ապա

արցունքների, իսկ հետո

կլսվի քո լացի ձայնը, որն անվերջ կհետապնդի ինձ,

կչանգռի ու կարյունոտի սիրտս

քեզանից հեռացող բոլոր ճանապարհների վրա,

վերջին գնացքի մեջ, անհայտության մեջ,

որովհետև չգիտեմ

ոչ Դրախտի և ոչ էլ Քավարանի ճամփան

և միայն մի բան գիտեմ –

քեզանից հեռացող բոլոր ճանապարհները

Դժոխք են տանում:

ԳԻՇԵՐ

Ինչո՞ւ չեն վերցնում հեռախոսը: Այս ո՞ւմ բբջջայինն էր

ամբողջ գիշեր անպատասխան ճռվողում պատուհանիս տակ:

Լռեց միայն առավոտյան: Իսկ

պատահական խոսակցությունից

տեղեկացա, որ իսկական սոխակ է հայտնվել

շենքից քիչ հեռու

ինքնաբերաբար աճած փոքրիկ պուրակում:

Իսկական, փոքրիկ սոխակ: Իսկական փոքրիկ պուրակում:

Եվ հավանաբար (ուրիշ էլ ի՞նչ), իր սիրո

պատմությունն էր անում ձայնը գլուխը գցած: Ի՞նչ է ուզում

մեզանից այդ փետրավոր տականքը,- անթաքույց

փնթփնթում էր բնակիչներից մեկը, որի կինը,

ըստ հավաստի տվյալների,

անթաքույց դավաճանում էր ամուսնուն ոչ առանց

հիմնավոր պատճառների: Շենքի ընդդիմադիր թևի

ներկայացուցիչը թռուցիկներ էր տարածում,

հայտարարելով, որ այս կերպ իշխանությունները

փորձում են շեղել ժողովրդի ուշադրությունը

օրվա հրատապ խնդիրներից: Հնչեցին նաև կարծիքներ,

որ վերոհիշյալ թռչունը մեր երկիր է ուղարկվել

հավանական հակառակորդի կողմից, որը ձգտում է

զանազան սիրային գեղգեղանքներով թուլացնել

մեր բանակի մարտական ոգին:

Կրթության տեսչության ներկայացուցիչը

կտրականապես պահանջեց տեղական

իշխանություններից` հեռացնել սոխակին

կրթօջախներից պատշաճ

հեռավորության վրա, այլապես նրա սիրային երգերը

կարող են անդառնալիորեն աղավաղել մատաղ սերնդի

բարոյական նկարագիրը:

- Տո դու ո՞վ ես, որ մեզ բան ես սովորեցնում,-

սոխակի ուղղությամբ մոլեգնած գոռում էր մի կին,

որը մարմինը վաճառքի էր հանել, հոգին

վաճառելուց անմիջապես հետո:

- Բա դո՞ւ ով ես,- հանգիստ պատասխանեց

սոխակն ու ապահով թաքնվեց թփերի մեջ,

սպասելով իրիկվան, որ շարունակի

իր սիրո պատմությունը` ձայնը գլուխը գցած:

* * *

Ցավ զգո՞ւմ եք,- հարցրեց բժիշկը, զարմանքով ուսումնասիրելով

ծաղիկը, որն աճել էր ուղիղ սրտիս մեջ - ճերմակ թերթիկներով

բարալիկ ծաղիկ էր, որը ես հանկարծ նկատեցի,

երբ հայելու առաջ,

մինչև գոտկատեղս մերկ, առավոտյան

սափրվում էի` ածելին զգուշորեն սահեցնելով

այտիս վրայով: Կրծքիս սև մազերի միջից պարզ երևում էին

ծաղկի դալուկ թերթիկները, այնքան նուրբ,

որ վախեցա ձեռք տալ –

թերթիկները չպոկվեն հանկարծ…

Այս տարիքո՞ւմ և ձմռան այս ցրտի՞ն,- գլուխը տարուբերեց

մեկ ուրիշ բժիշկ, որին հրավիրել էին մի հեռավոր երկրից,

որտեղ, ասում են,դա սովորական երևույթ է

և փողոցներում կարելի է հանդիպել մարդկանց`

ամբողջովին ծաղիկների մեջ կորած…

Բայց դե, այդ երկրում հավերժական գարուն է,

տաք ու անձրևոտ են եղանակները,- նկատեց

բուսաբանը և խոշորացույցով ծաղիկը մանրակրկիտ

զննելուց հետո շարունակեց,- Սա քո վերջին ծաղիկն է,

որը չպետք է թողնես թառամի,

այլապես ինքդ էլ կթառամես նրա հետ, ուրեմն,

պիտի հեռու պահես չար աչքից ու չար փշից

և պիտի ջրես օրը երեք անգամ…

…Իսկ երբ նրանք բոլորը հեռացան ու ես նորից կանգնեցի

հայելու առաջ,

սափրվելս հասցնելու ավարտին, պարզորոշ լսեցի

թե ինչպես ծաղիկն ասաց.

-Ես կթառամեմ, եթե սերը չորանա սրտիդ մեջ,

և կմեռնեմ, լսո՞ւմ ես,- ձայնը բարձրացրեց ծաղիկը,-

եթե հանկարծ ուրիշ ծաղիկ բացվի այնտեղ.

և զգուշացնում եմ ` դու էլ կմեռնես ինձ հետ,

և մեզ կթաղեն նույն շիրմաթմբի տակ -

ամբողջովին ծաղիկների մեջ կորած:

* * *

Երևի նորից գարուն է,- մտածեցի

նայելով պատուհանից դուրս,

ծառին, որի ճյուղերին փոքրիկ

տերևներ էին հայտնվել,

թռչուններին, որոնք ջանասիրաբար

թափահարում էին թևերը, հավանաբար

օդում մնալու համար:

Երևի պայծառ օր է,- մտածեցի

նայելով ծայրեծայր կապույտ

երկնքին և արևին, որը բարեխղճորեն

լուսավորում ու տաքացնում էր բոլորին:

Երևի դու դեռ սիրում ես ինձ,- մտածեցի,

նայելով պատուհանից դուրս, աշնանը,

երբ մանր անձրև էր գալիս:

ՍԻՐՈ ԵՐԿԻՐ

Նոր երկիր գտնելու որոնումները վաղուց են սկսվել`

արբանյակները հետախուզում են ծակուծուկերը

տիեզերքի,

և հեռու չէ այն օրը, երբ կհայտնաբերվի ևս մի

դժբախտ մոլորակ`

մաքուր ու զուլալ գետերով ու ծովերով, անտառներով

ու դաշտերով,

պլատոններով ու արիստոտելներով, կապույտ

ու անամպ երկնքով,

արդար ու թափանցիկ ընտրություններով…

Եվ ճխտած ճամպրուկներով, իրար հրմշտելով

մարդկանց ծովածավալ բազմությունը

մորեխի նման կհարձակվի

այդ նոր երկիրը գրավելու համար…

Եվ ինչ թեթևությամբ կլքեն մարդիկ

հողագունդն իրենց հայրենի,

որին քանի ու քանի քաղցրանուշ երգեր են նվիրել,

որի ամեն մի թիզ հողի համար մարդկության

մի կեսն իր արյունը հեղել է

հանուն հայրենիքի, իսկ մյուս կեսը` այդ հայրենիքը

նվաճելու համար…

Կլքեն թանգարանները, ուր խնամքով հավաքել են ի ցույց`

հիշատակներն ու գանձերն իրենց նախնիների…

Կլքեն գրադարանները, որոնք պայթում են

իմաստուն գրքերի առատությամբ, կլքեն բուրգերը

եգիպտացի փարավոնների, մագաղաթները հնամենի,

որոնք հայտնաբերել են Մեռյալ ծովի առափնյա անձավներից…

…Եվ երբ վերջին մարդը կհեռանա,

երբ, սեր իմ, կմնանք մեն-մենակ

այս ցեխակոլոլ երկրի վրա, ես կբռնեմ ձեռքդ,

կնայեմ աչքերիդ մեջ, և ձայնս գլուխս գցած

կարտասանեմ այն բառերը,

որոնք ես պահել էի հոգուս ամենախորքում.

- Ես քեզ սիրում եմ…

Եվ մինչև սրտի խորքը հուզված երկինքը կարձագանքի

բուռն ծափահարություններով, ողջույնի որոտներով ու

կայծակներով և յոթ ցերեկ ու գիշեր տեղատարափ

անձրև կթափվի

և բուռն զարգացող արդյունաբերության թափոններից և գյուղատնտեսության քիմ. պարարտանյութերից,

ակցիզներից ու բազմազան հարկերից ու տուրքերից

վերջնականապես մաքրված երկրագունդը կպլպլա

դրախտային խնձորի նման, և հենց արևը դուրս գա,

Տերը բարեհոգաբար ժպտալով ձեռքը կդնի գլխներիս

և կասի.

- Դե հիմա, զավակներս,

ինչքան ուզում եք սիրեցեք զմիմեանս,

և առավոտից իրիկուն կերեք իմ այգու էկոլոգիապես մաքուր

խնձորները,

լավ կլինի` աչքից հեռու մի տեղ…

ՄԻ ՕՐ

Մի օր, մի ամպամած երկուշաբթի առավոտ,

երբ ես կհոգնեմ քեզ սպասելուց,

կնստեմ առաջին իսկ պատահած նավն ու

կհեռանամ այս ամպամած աշխարհից,

ուր ինձ այլևս ոչ ոք չի սիրում: Մի օր,

հատկապես երկուշաբթի վաղ առավոտյան,

կնստեմ առաջին իսկ պատահած գնացքն ու

կհեռանամ, հուսահատված, որ բոլոր կիրակիներին

անխտիր հաջորդում է երկուշաբթին, իր գորշ

ու վաղ առավոտներով, երբ պատուհանի առաջ

կանգնած մտածում ես` ի՞նչ իմաստ ունի

սափրվելը, չէ՞ որ դու հեռանալու ես

առաջին իսկ պատահած ինքնաթիռով,

երկուշաբթիներով բերնեբերան լցված

այս աշխարհից,

ուր այլևս ոչ ոք քեզ չի սիրում:

ՀԱՐՍԱՆԻՔ

- Տե՞ր ես, որդյակս,- հարցրեց քահանան, մինչ ես

կամրջի եզրին կանգնած մտածում էի` հանե՞մ պիջակս

նետվելուց առաջ, միգուցե վերնաշապիկս էլ հանե՞մ…

- Տեր եմ, հայր սուրբ, անշուշտ տեր եմ,- մտախոհ պատասխանեցի,

վերջնականապես որոշելով հանել ինչ կա, չկա հագիս

և մորեմերկ հեռանալ այս աշխարհից,

այնպես, ինչպես որ մի օր լույս աշխարհ եմ եկել:

- Տե՞ր ես, որդյակս,- շնչակտուր հարցրեց քահանան,

որն ինձ հետ միասին սուրում էր կամրջից ներքև

մենդելսոնյան հանդիսավոր մեղեդու ուղեկցությամբ,

և վայրկյաններ անց բախվելու էինք ասֆալտին,

որը նոր էին փռել ճանապարհին` Լինսի հիմնադրամի միջոցներով:

- Տեր էր,- ուրախացած շշնջաց վերջին պահին

ետ դարձած քահանան ականջին հարսնացուիս,

որն այս էլ քանի տարի է կամրջի վրա կանգնած

սպասում է վերադարձիս:

ԲԱՌԵՐ

Եվ բաժանվելուց առաջ զրուցեցինք երկար:

Ոմանք գարեջուր էին խմում,

ոմանք նստել էին լուսամուտի գոգին,

մյուսներն անտրամադիր ծերանում էին

երբեք չծերացող կանանց

հիացմունքից խոնավացած աչքերի առաջ:

Զրուցում էինք և րոպեն դառնում էր ժամ ու երեկո,

դրսում մերթ անձրև էր գալիս,

հետո ձյուն էր տեղում,

մերթ արևն էր ելնում ամպերի ետևից

և արագորեն դեղնում էին

ծառերը – քիչ առաջ կանաչած:

Եվ ոչ ոք չէր համարձակվում դուրս նայել պատուհանից,

ոչ ոք չէր ուզում բացել դուռն ամուր կողպված,

որն, իˉնչ իմանաս, միգուցե կողպված չէր ամենևին:

Եվ բաժանվելուց առաջ զրուցեցինք երկար:

Եվ երբ դու հանկարծ ոտի կանգնեցիր,

(այսօրվա պես հիշում եմ, թե ինչպես շրշաց

շրջազգեստիդ բաց-կապտավուն փեշը)

և երբ դու հանկարծ ոտի կանգնեցիր,

ժպտացիր տխուր և ինձ մեկնեցիր

հրաժեշտի պաղ, դալուկ մատներդ -

վաղուց, շատ վաղուց ես արդեն չկայի,

և գերեզմանիս թումբը պատված էր անմոռուկների

ես ինչ իմանամ, որ մի սերունդով,

և արագորեն դեղնում էին

ծառերը – քիչ առաջ կանաչած…

ՀԵՐԹԱԿԱՆ ԱՇՈՒՆ

Որ կողմից ուզում ես նայիր, վերջին մի քանի

խնձորներն են մնացել ցանցառացած ծառի

ճյուղերին կպած,

և վերջին լուսինն է մնացել, որն ուշադիր

նայում է խնձորների արանքից:

Ո՞վ է ում նայում,

ե՞ս, որ կանգնած եմ խնձորենու տակ,

թե՞ լուսինը` մի կերպ սոսնձված երկնքի պաստառին:

Ահա, մի խնձոր էլ ընկավ գետնին ու կորավ

չորացող խոտերի մեջ:

Քիչ հետո լուսինն էլ կընկնի:

Եվ աշունը կդառնա կատարյալ:

ԱՇՈՒՆ

Նվագում էր դաշնամուր,

իսկ լուսամուտները բաց էին

և աշուն էր:

Տերևները գունատվում ու չորանում էին,

իսկ ինքը նվագում էր:

Իսկ հետո

Մեկ – մեկ սկսեցին

թափվել տերևները,

ինչպես գունատված բառեր,

ինչպես չորացած նոտաներ:

Ինձ թաղեցեք

վաղը չէ մյուս օրը –

անտարբեր խնդրում էր դաշնամուրը:

* * *

Փողոցներով անցնում են կույր աղջիկներ:

Նրանք գավազան ունեն ձեռքերին

և քայլում են քսվելով պատերին:

-Եթե դու ինձ սիրեիր,

ես քեզ կտայի քո կապույտ աչքերը:

Փողոցներում

առանց ամաչելու լալիս են բանաստեղծները,

նրանք գլուխները խոնարհել են,

իսկ կույր աղջիկները քայլում են

և չեն տեսնում նրանց:

-Ես քեզ կտայի քո կապույտ աչքերը,

և դու կտեսնեիր ինձ:

Փողոցներում

կամաց – կամաց իջնում են վարագույրները,

և կամաց – կամաց փակվում է բեմը,

և գլուխ տալով կամաց – կամաց

հեռանում են կույր աղջիկները,

և բանաստեղծներն են հեռանում,

և վարագույրը վերջնականապես իջնում է:

Վարագույրից այն կողմ լսվում է բարձրաձայն հեծկլտոց.

ծարագույրից այն կողմ

բոլորովին ուրիշ աշուն է:

* * *

Տխրությամբ է ավարտվում ամեն մի տխրություն,

և եթե ծնվել ես փողոցում –

հենց այնտեղ էլ կլինի վերջաբանը կյանքիդ:

Հիմա հնարավոր է ամեն ինչ, նույնիսկ

օրացույցն են փոխում

և փետրվարը կարող է 35 օր ունենալ

և մարդիկ կարող են դառնալ եռոտանի,

որ հեշտությամբ քայլեն սառցակալած մայթերին,

և, ի՞նչ իմանաս, ինձ էլ գուցե թե երկու սիրտ տրվի,

մեկը սովորական, գորշ օրերի համար,

մյուսն էլ, որ պայթի հրճվանք-հուզմունքից,

երբ տարիներ անց

հանկարծ քեզ տեսնեմ փողոցն անցնելիս,

քաղաքում, որտեղ

տխրությամբ է ավարտվում ամեն մի տխրություն

և կորցրածդ երբեք չես գտնում

ոչ մի փողոցում…